Mavzu: eritmalar. Eruvchanlikva erigan moddaning massa ulushi

---

1-MAVZU: ERITMALAR. ERUVCHANLIKVA ERIGAN 
MODDANING MASSA ULUSHI 
Kalit so’zlar: Suspenziyalar, emulsiyalar, kolloid eritmalar. Chin eritmalar. 
Erigan modda va erituvchi. Moddalarning eruvchanligining ularning tabiatiga, 
temperaturaga va bosimga bog’liqligi. Erish jarayonidagi issiqlik effekti. 
Eritmalar kontsentratsiyasining ifodalanishi (eritmada erigan moddaning massa 
ulushi va molyar kontsentratsiya). Eritmalarning texnikada qishloq xo’jaligidagi 
va turmushdagi ahamiyati. 
Biz amaliy faoliyatimizda – bir komponentdan tarkib topgan toza moddalar 
bilan ko’p uchrashamiz. Masalan, kundalik turmushimizda iste’mol qiladigan osh 
tuzi (NaCl), elektr simlari tayyorlanadigan alyuminiy (Al), mashinalarning 
akkumlyatorlariga solinadigan sul’fat kislotasi (H
2
SO
4
) … va hokazolar. 
Tabiatda toza moddalar juda kam uchraydi. Bizga juda tiniq va toza bo’lib 
ko’ringan buloq va vodoprovod jumragidan oqib chiqayotgan suvlar ham, ko’pgina 
minerallarni eritgan murakkab tarkibga ega. Fiziologik suyuqliklar (o’simlik 
mevalaridan olinadigan sharbatlar, sut, qon) ko’pgina komponentlardan iborat 
bo’ladi. Daryo suvlari loyqa bo’ladi, ularda ko’pgina zarrachalar muallaq holda 
bo’ladi.
Ikki yoki bir necha komponentlardan iborat ko’pgina sistemalarda bitta yoki 
bir nechta komponentlar zarrachalari u yoki bu muhitda tarqalgan bo’ladi. 
Masalan, yuqorida aytganimizdek tabiiy suv o’zida ko’pgina moddalarni (ion yoki 
molekula) eritgan bo’ladi yoki yirikroq zarrachalar muallaq holda bo’ladi. Bir 
modda ikkinchi modda ichida ma’lum darajada mayda zarrachalar holida 
taqsimlangan har qanday sistema dispers sistemalar deyiladi. Maydalangan (ichida 
taqsimlangan) modda sistemaning dispers fazasi deyiladi. Dispers fazani o’rab 
olgan modda dispertsion muhit yoki erituvchi deyiladi. Dispertsion muhiti suyuqlik 
bo’lgan sistemalar eng katta amaliy ahamiyatga ega. 
Dispers fazalar va dispertsion muhitning agregat holatlariga bog’liq holda 
dispers sistemalar klassifikatsiyalanadi: