Mavzu: Engil atletikada tayyorgarlik turlarining o’rni Reja

Muvozanat saqlash va uni rivojlantirish uslubi
:
Kishining turli-tuman harakatlarini turqun holatga keltirish qobiliyati 
muvozanat saqlashdir. Statik va dinamik muvozanatlar bo’ladi. Muvozanat saqlash 
ikki yo’l bilan rivojlantirilishi mumkin: a) muvozanat saqlash mashqlarini bajarish 
(muvozanat saqlash qobiliyati muvozanatni yo’qotmagan kishida emas, balki uni tez 
tiklay oladigan kishida yaxshiroq bo’ladi); b) muvozanat holatini taminlovchi 
(ayniqsa, vestibulyar) analizatorlarni analitik takomillashtirish. Malumki, 
Ottolit 
asbobi
tekis tezlanishlarni, yarim doira kanallar esa aylanma harakatlarni yaxshi 
sezadi. Ikkala mexanizm ham bir biriga bog’liq bo’lmagan holda ishlaydi va shuning 
uchun ham ularni alohida-alohida mashq qildirish kerak. 
Vestibulyar analizatorini qo’zg’atilishi hayotiy muhim markazlarni ham 
(yurak qon-tomir sistemasi, nafas, ovqat hazm qilish va boshqalarni) qo’zg’atishi va 
shuning bilan yomon his (yuzning oqarishi, qayt qilish, bosh aylanishi, puls va nafas 
olishning tezlashishi va boshqa his) etishlar nerv jarayonlarining ish qobiliyatini 
pasaytirishi, charchash va boshqa holatlarni paydo qilishi mumkin. Shuning uchun 
vestibulyar apparatini mashq qildirish muhimdir. Muvozanat saqlashda psixologik 
qiyinchiliklar (tayanish maydonini kichraytirish, xatoliklar kiritish va to’sqinlik 
hosil qildirish, snaryad balandligini oshirish, ko’rish analizatorini cheklash yoki 
batamom qo’llamaslik, o’zgaruvchan holatning vaqtini oshirish va boshqalar) 
bo’lishi mumkin.
17
Fazoni his etish. 
Chaqqonlik qobiliyatlarini fazoni his etishga o’rgatmasdan 
tarbiyalab bo’lmaydi. Sportchi o’z tana holatini, yo’nalishini, amplituda, masofa, 
maydonchaning o’lchamlari va to’siqlarni juda yaxshi his qilish, muz, suv, to’p va 
boshqalarni yaxshi sezishi kerak. Lekin fazoviy hissiyotni to’g’ri rivojlantirish 
uchun vaqtni his qilishni rivojlantirish, dinamik zo’r berishni juda aniq meyorlay 
bilish va bir tekis harakatlanish hislarini tarbiyalash zarur bo’ladi. Fazoni his etishni 
tarbiyalashda zidma-zid topshiriqlar usulidan, yani (suvga sakrovchilar uchun suvni 
ko’k tosh bilan bo’yash, ravshan rangli to’plar, snaryadlar, predmetlar va 
boshqalardan foydalanish), topshiriqlarni belgilangan o’lchovlarda aniq ijro etish, 
harakatlarning doimiy shaklini o’zgartirish va hokazolardan foydalanish kerak. Bu 
narsalar 
mashg’ulot 
jarayoni 
harakatlarining 
barcha 
predmetlariga 
programmalashtirilgan mexanizmlar, harakat nusxalari, maketlar, mashq 
qurilmalari, passiv aylantiruvchi qurilmalarni kiritish tez malum qiluvchi usullardan 
foydalanish orqali erishiladi. “Muskul sezgisini” tarbiyalash uchun ko’rish 
analizatorisiz mashq qilish tavsiya etiladi.