Mavzu: Eng kata umumiy bo’luvchi. O’zaro tub sonlar

		Mavzu:Eng kata umumiy bo’luvchi.O’zaro tub sonlar
Darsning maqsadi		Ta’limiy maqsad:O’quvchilarning sonning bo’luvchilaridan foydalanib , sonlarni eng kata umumiy bo’luvchisini topishni o’rgatish hamda bilim , ko’nikma , masalalarini hosil qilish. Rivojlantiruvchi maqsad: Sonlarni EKUBni topish orqali fikrlash qobiliyatini o’stirish kommunikativ kompetensiyasi shakllantirilib o’quvchilarda o’zaro muloqotga kirishib, jamoa uchun hamjihatlik bilan ijodiy faollikka mustaqil ishlash qobiliyatini mustahkamlashga , hozirjavoblikka o’rgatish. Tarbiyaviy maqsad: Umummadaniy kompetensiyasi shakllanib , o’quvchilarniona Vatanga sadoqat , mehr muruvvat ruhida tarbiyalab boorish . O’quvchilarga qo’shishning usullari orqali haqidagi bilimlarini berish, o’rni muhimligini tushuntirish , ular haqidagi tarixiy ma’lumotlar va vatandoshlarimizning shu sohadagi faoliyati haqida tushuntirish, o’quvchilarni milliy vatanparvarlik ruhida tarbiyalash.
Vazifalari		Mavzuni o’rganish jarayonida sonlarni umumiy bo’lvchilari va o’zaro tub sonlarga doir bilimlarni berish bilan birga qiziquvchanlik, topqirlik , hozirjavoblik , ijodiy qobiliyatni shakllantirish hamda kasbga yo’naltirish , kompyuterlardan foydalanish va mavzuga doir masalalalarni yechish ko’nikmalarini shakllantirish. Bunda matematik savodxonlik , fan va tehnika yangiliklaridan xabardor bo’lish hamda foydalanish kompetensiyasini aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy , oilaviy kasbiy va iqtisodiy rejalarini tuza olish ;Shaxsiy , ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlarda hisob-kitob bilan ish yuritish.
O’quv Jarayonining mazmuni		O’quvchilar mavzuni mazmun mohiyatini tushunib yechishlari, misollar yechishda bilim ,ko’nikma ,malakalarga ega bo’lish; matematik bilimlarni amaliyotda qollash kompetensiyasi (o’rganilgan bilim , ko’nikma va malakalarni kundalik amaliy faoliyatda qo’llay olish ; arifmatik amallarni bajarishda egallagan bilim, ko’nikma va malakalarini kundalik amaliy faoliyatda qollay olish; matematikada egallagan bilim, ko’nikma, va malakalarni kundalik amaliy faoliyatda qo’llay olish) shakllantirish.
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi		Uslub:,,Aqliy xujum’’ , ,,Zig-zag’’, ,,charxpalak’’ usuli,darslik bilan ishlash. Shakl: savol-javob, jamoa va yakka tartibda ishlash. Vosita: plakatlar, kompyuter, tarqatma materiallar, savol va topshiriqlar. Usul : savol-javob, bahs- munozara. Nazorat:yozma,og’zaki. Baholash: 5 ballik tizim asosida.
Kutilayotgan natijalar		O’qituvchi: O’quvchilarning fanga bo’lgan qiziqishini oshiradi.Oquvchilar o’rtasida do’stona muhitni yaratadi.O’z oldiga qo’ygan maqsadga erishadi.O’quvchilarni mustaqillikka va ijodkorlikka o’rgatadi.Past o’zlashtiruvchi o’quvchilarning fikrlash faoliyatini faollashtirish orqali matematik savodxonlik kompetensiyasini shakllantiradi.	O’quvchi: Mustaqil va erkin fikrlaydi. Guruhlar bilan va oz ustida ishlashni o’rganadi, eslab qolish , ayta olish, ko’rsata olish ko’nikma va malakalariga ega bo’lish.
Kelgusi rejalar (tahlil, o’zgarishlar)		O’qituvchi: Yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llab , ularni takomillashtirishga erishadi, darsni tashkil qilishda axborot texnologiyalaridan samarali foydalaniladi.		O’quvchi: Mavzu yuzasidan berilgan topshiriq ustida mistaqil ishlash , o’z fikrini ravon bayon eta olish , guruhda ishlash,jipslikka etibor qaratadi. Mavzu uchun qo’shimcha ma’lumotlar topishga harakat qiladi.

Darsning rejasi:

1. Tashkiliy qism 3 daqiqa

2. O’tilgan mavzuni so’rash 5 daqiqa

3. Yangi mavzu bayoni 10 daqiqa

4. Mustahkamlash 17 daqiqa

5. Guruhda ishlash 3 daqiqa

6. Darsni yakunlash vaxulosalash 5 daqiqa

7. Uyga vazifa 2 daqiqa

Darsning borishi:

Darsda kerakli jihozlar: 6 - sinf matematika darsligi, tarqatma savollar, kompyuter texnologiyasi.

Asosiy atamalar va tushunchalar :

Sonning bo’luvchilari, karralisi, tub sonlar , murakkab sonlar , tub bo’luvchilari

Dars turi: noan’anaviy.

Darsda qo’llaniladigan usul: ko’rsatmali, guruhlar bilan ishlash.

1.Darsning tashkil etilishi:

1. 
   Salomlashish;
   
2. 
   Zaminimizda yashab o’tgan buyuk allomalarimizning matematikaga qo’shgan hissalarini tasvirlangan sherlar, aytishuv daqiqasi.
   

2. O’tilgan mavzuni so’rash va guruhlarga bolish:

O’qituvchi tomonidan o’tilgan dars va uyga vazifa soralib , o’tilgan mavzu bo’yicha ,,Aqliy hujum’’ usulida savol-javob o’tkaziladi.

1-savol: Qanday natural sonlar tub sonlar sonlar deyiladi?

Javob:Agar natural son ikkita bo’luvchiga ( sonning o’zi va 1 ) ega bo’lsa u tub son deyiladi.

2-savol:Qanday solar murakkab sonlar deyiladi ?

Javob:Agar natural son ikkitadan ortiq bo’luvchiga ega bo’lsa , bunday son , murakkab son deyiladi.

3-savol: Qaysi natural son tub son ham emas, murakkkab son ham emas?

Javob:1 – tub son ham emas , murakkkab son ham emas.

4. savol:Tub ko’paytuvchilarga ajratish deganda nimani tushunasiz ?

Javob :Natural sonlarni tub ko’paytuvchilarga ajratish – uni tub sonlarning ko’paytmasi shaklida tasvirlash demakdir.

5. savol: 315 sonini tub ko’paytuvchilarga ajrating

Javob: 315 3

105 3

35 5

7 7

1 315 = 3*3*5*7 = 3²* 5 * 7

O’tigan dars bo’yicha uyga vazifani quyidagi slayd yordamida tekshiramiz. Buning uchun daftaringizni partadoshingiz bilan almashtirib ,o’zingizni muallim deb his etib ,to’g’ri javoblar sonini aniqlaymiz,hamda do’stimiz daftariga qalamda 1 ball qo’yamiz.

Quyidagilar slaydda ko’rsatiladi:

Uyga vazifani tekshirish:



115-misol





512 2 686 2  666 2 5175 5 256 2 343 7 333 3 1035 5 128 2 49 7 111 3 207 3 64 2 7 7 37 37 69 3 32 2 1 1 23 23 16 2 1 8 2 4 2 2 2 1



116-masala.







Uchburchak perimetri – 59 sm

Tomonlari tub sonlarda ifodalanadi. Uzunliklari ?

Javob: 23 sm, 23 sm , 13 sm


Yangi mavzu bayoni:

24 va 90 sonlarining barcha bo’luvchilarini yozib chiqaylik :

24	1	2	3	4	6	8	12	24
90	1	2	3	5	6	9	10	15	18

24 va 90 sonlarining umumiy bo’luvchilari quyidagilar: 1 , 2 , 3 , 6 .

Bu umumiy bo’luvchilari ichida eng kattasi : 6.

6 soni 24 va 90 sonlarining eng katta umumiy bo’luvchisi deyiladi .

Ikkita natural sonning eng kata umumiy bo’luvchisi (EKUB) deb , shu sonlarning har biri bo’linadigan eng katta songa aytiladi .

Ikkita natural sonning eng kata umumiy bo’luvchisi shu sonlarning umumiy tub bo’luvchilari ko’paytmasiga teng.

Demak, E K U B ( 24, 90 ) = 2 * 3 = 6

1 – misol . EKUB (36, 84 ) ni toping.

Yechish . 1 – usul ( tub ko’paytuvchilarga ajratish usuli ) .

36 2 84 2 18 2 42 2 9 3 36 = 2² *3² 21 3 84 = 2² * 3 * 7 3 3 7 7 1 1sh,,K U B ( 36 , 84 )1111

EKUB ( 36 , 84 ) = 2² * 3 = 12 . Javob : 12

Yuqorida misoldan shunday hulosaga kelish mumkin .


EKUB ( m ,n) ni toppish uchun :

1. 
   m va n sonlar tub ko’paytuvchilarga ajratiladi .
   
2. 
   m va n sonlardagi umumi tub ko’paytuvchilarning eng kichik darajalari olinib , ulardan ko’paytma tuziladi .
   
3. 
   Tuzilgan ko’paytmaning qiymati EKUB ( m ,n ) bo’ladi .
   

3 – misol . Agar m = 2² *3³ * 5 * 11 va n = 2³ * 3² * 5²* 13 bo’lsa , EKUB ( m , n ) ni toping .

Yechish . EKUB ( m , n ) = 2² * 3² * 5 = 4 * 5 * 9 = 180

4 – misol . EKUB ( 125 , 25 ) topilsin .

Yechish . 125 soni 25 ga karrali : 125 = 25 * 5

Demak , EKUB ( 125 , 25 ) = 25 .


m > n soni n ga bo’linsa , u holda EKUB ( m , n ) = n bo’ladi.


5 - misol EKUB ( 15 , 46 ) topilsin .

Yechish . Berigan sonlarni tub ko’paytuvchilarga ajratamiz :

15 3 46 2 5 5 15 = 3 * 5 23 23 46 = 2 * 23 1 1

15 va 46 sonlarining umumiy tub bo’luvchilari yo’q . Bunday hollarda berilgan sonlarning eng kata umumiy bo’luvchisi 1 ga teng bo’ladi . Demak , 15 va 46 sonlari uchun EKUB ( 15 , 46 ) = 1.

Umumiy tub bo’luvchiga ega bo’lagan sonlar o’zaro tub sonlar deyiladi : EKUB ( m , n ) - natural sonlar .


20 va 21 , 14 va 15 sonlari o’zaro tub sonlar . Shuning uchun EKUB ( 14 , 15 ) = 1 .




Ikkita ketma - ket kelgan natural sonlar o’zaro tub bo’ladi .


Mustahkamlash:Matematik savodxonlik , fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo’lish hamda foydalanish kompetensiyasini shakllantirish uchun tanlangan misollar va mustaxkamlash maqsadida beriladigan testlar , tezkor savol-javoblar o’quvchilarni mantiqan o’ylashga va fikrlashga undaydi .Har bir o’quvchi o’zi uchun ball yig’adi . Darslikda berilgan 121 - 124 misollarni yechish orqali o’quvchilarning yangi mavzu bo’yicha olgan BKM ga aylantirish;

Sinfda yechiladigan misollar:

121 - mashq

1. 
   Ikki sonning umumiy bo’luvchisi deganda nimani tushunasiz ? Eng kata umumiy bo’luvchisi deganda – chi ? U qanday belgilanadi ?
   
2. 
   Ikki sonning umumiy bo’luvchisini bilgan holda ularning umumiy bo’luvchisi qanday topiladi ?
   
3. 
   Qanday sonlar o’zaro tub deyiladi ? Ular uchun EKUB nimaga teng ? Misollar keltiring .
   

122 . ( Og’zaki )Har bir sonning bo’luvchilari , sonlarning umumiy bo’luvchilari va eng kata umumiy bo’luvchisini toping.

1 ) 4 va 16 2 ) 6 va 15 3 ) 4 va 10 4) 8 va 18

J:EKUB( 4) J:EKUB( 3) J :EKUB( 2) J :EKUB( 2)

123 . Quyidagi sonlarning umumiy boluvchilari eng kata umumiy bo’luvchisini toping :

1 ) 65 va 195 2 ) 36 va 78 3 ) 18 va 48 4 ) 84 va 112

J: EKUB(13) J:EKUB(6) J:EKUB(6) J:EKUB(28)

124 . 12 , 17, 25, va 19 sonlaridan besh juft o’zaro tub sonlar tuzing .

Javob : (12 , 17 ) ; ( 12 , 25 ); ( 12 , 19 ) ; (17 , 19 ) ; ( 17 , 25 )

O’tilganlarni takrorlash msaqsadida rivojlantiruvchi mashq.Sonlarning joylashishidagi qonuniyatni aniqlab , tushirib qoldirilgan sonlarni toping .

Bilib qo’ygan foydali ! Milliardni tasavvur qila olasizmi ? 1 milliard sekund o’tishi uchun qariyb 32 yil kutishga to’g’ri keladi . 1 milliard betli kitobning qalinligi 40 km dan ortiq bo’ladi



Ingliz tilini o’rganamiz!

Toq son - odd number / karrali - multiple / juft son - even number bo’luvchi - divisor / murakkab son - composite number / tub son - prime number / EKUB - Greatest Common Divisor / EKUK – Least Common Multiple

O’quvchilarga yangi mavzu yuzasidan test slayd orqali ko’rsatiladi:

a) 5 b)15 c)9 a) 5 b) 11 c) 1 a) 3 b) 9 c) 6 EKUB(25va45) EKUB(18va27) EKUB(52va55) Yangi mavzuni mustahkamlash testi

1.EKUB (25 va 45 ) a) 5 b) 15 c) 9

2. EKUB ( 18 va 27 ) a) 3 b) 9 c) 6

3. EKUB ( 52 va 55 ) a)5 b) 11 c) 1

Testning yechimi: 1- a , 2-b 3-c

Testni tekshirish A B C EKUB(25va45) EKUB(18va27) EKUB(52va55)

Guruhlarda ishlash:

Buning uchun sinfdagi 3 qator 3 ta guruh deb olinadi va har bir qatorga alohida topshiriq beriladi. Qaysi qator o’quvchilar birinchi bo’lib bajarsa , ball beriladi.

Darsni yakunlash va xulosalash:

O’quvchilarga yana bir bor mavzuni tushuntiriladi. O’quvchilar bilishi lozim bo’lgan atamalar va tushunchlar eslatilib, xulosalanadi .

Uyga vazifa:

Darslikning 25 -betdagi 131 va 132 - raqamli misollarni uyga vazifa etib beriladi . Uyga vazifaga yo’llanma: sinfda yechilgan misollardan foydalanish.