Mavzu: endogen va ekzogen yo‘nalishlarda rivojlanish nazariyasi reja

Bolalar rivojlanishidagi ikkita omil konvergensiyasi nazariyasi.
Konvergensiya nazariyasi, yoki uni yana ikki omil nazariyasi deb nomlaydilar, biologik va ijtimoiy omillarning o‘zaro munosabatini ko‘rib chiquvchi differensial psixologik soha bo`lib, nemis psixologi V.Shtern (1938—1975) tomonidan ishlab chiqilgan. Bu nazariyaning mohiyati shundan iboratki, bolaning psixik rivojlanishi nasl va muhit ta’siri ostida shakllanadigan jarayon sifatida ko‘rib chiqiladi. Konvergensiya nazariyasining asosiy masalasi axloqning egallangan shakllari qanday yuzaga keladi va ularga nasliylik hamda atrof-muhitning qanday ta’sir ko‘rsatishini o'rganishdan iborat.
Psixologiyada shu vaqtda ikkita nazariy konsepsiya mavjud bo‘lgan: empirizm («inson» — toza doska») va nativizm (tug‘ma g‘oyalar mavjud). Shtern agar bu ikki qarama-qarshi nuqtayi nazarning mavjud bo‘lishi uchun asos bor bo‘lsa, unda haqiqat ulariimg birlashuvidan iboratligini taxmin qildi. U psixik rivojlanish tashqi sharoitlar bilan ichki ma’lumotlarning birlashuvidir, biroq yctakchi ahamiyat baribir tug‘ma omil ortida qoladi, deb hisoblaydi. Bunga misol sifatida quyidagi fakt xizmat qilishi mumkm: atrof olam bolaga o‘yin uchun material yetkazib beradi, uning qanday va qayerda o'ynashi esa o‘yin instinktining tug‘ma komponentlariga bog‘liq bo`ladi. V.Shtern rekapitulyatsiya konsepsiyasi tarafdori bo‘lgan va bola go'daklikning birinchi oylarida sut emizuvchilar bosqichida bo'lishini: bu reflektorli va impulsiv axloq bilan tasdiqlanishi; hayotining ikkinchi yarim yilligida u predmetlarni tutib olish va taqlid sharofati bilan oliy sut emizuvchi (maymun)lar bosqichiga erishishi; kelgusida to‘g‘ri yurish va nutqni egallagach, insoniy holatning dastlabki pog‘onasiga chiqishi; o‘yin va ertaklarning birinchi besh yilida u ibtidoiy aholi pog‘onasida turishi; keyngi bosqich - maktabga borish — hiyla yuqori darajadagi ijtimoiy majburiyatlarni egallashi bilan bog‘liq ekanini aytadi. Dastlabkl maktab yillari antik va qadimgi dunyoning eng oddiy mazmuni bilan, o‘rta sinflar — xristian madaniyati, yetuklik yillari esa — yangi vaqt madaniyati bilan bog‘liq.
Rivojlanishning konvergensiya nazariyasi «olma olmadan yiroqqa tushmaydi» va «kim bilan bo‘lsang, o‘shandan orttirib olasan» degan mulohazalarni tasdiqlaydi. Ingliz psixologi G.Ayzcnk (1916-1997) intellekt 80% ga naslning va 20% ga muhitning ta'siri bilan belgilanadi, deb hisoblaydi.