Mavzu: Elektromontaj ustaxonasi bilan tanishuv. Texnika xavfsizligi qoidalariga rioya etish

Ta’mirning turlari va muddatlari
Buzilishlarni bartaraf etish va avariyaning oldini olish maqsadidatransformatorlar davriy tarzda joriy va capital ta'mirga chiqariladi.
Joriy ta'mir hajmiga transformatorni tashqi ko‘rikdan o‘tkazish va uni tozalash, kichik shikastlanishlarni bartaraf etish, izolatsiya- sining qarshiligini o‘lchash, moyning namunasini olish, gazli hi- moyani tekshirish, uzib-ulagichlarning holatni (M6 tipidagi QAU seriyasi uchun) ulardagi halqa va sterjenlarda uzoq vaqt davomida uzib-ulashsiz ishlashi natijasida hosil bo‘luvchi oksidli qatlamni yo‘qotish maqsadida bitta chekka vaziyatdan ikkinchi chekka vaziyatgacha o‘zgartirish (l0 martadan kam bo‘lmagan sonda) ishlari kiradi. Elektr stansiyalari va podstansiyalarining bosh trans- formatorlari va asosiy o‘zehtiyoj transformatorlarining tarmoq- dan uzilgan holatda amalga oshiriluvchi joriy ta'miri l yilda l bir martadan, qolgan barcha transformatorlarniki esa 4 yilda l mar- tadan kam bo‘lmagan tartibda amalga oshiriladi.
Transformatorni ochish, uning faol qismlarini (magnit o‘t- kazgich va chulg‘amlar) sinchiklab tekshirish va sinash bilan bog‘- liq bo‘lgan kapital ta'mir birinchi marta u ishga tushirilganidan so‘ng 6 yildan ko‘p bo‘lmagan muddatda, keyinchalik esa, zarurat bo‘yicha o‘lchash va sinash natijalariga bog‘liq holda amalga oshi- riladi. Transformatorning holati yaxshi bo‘lgan taqdirda uning faol qismi ochilmaydi va ko‘rikdan o‘tkazish, ichini tozalash, mahkam- lash joylarini tiklash va alohida qismlarini ta'mirlash bilan chek- laniladi. Ba'zan ta'mir transformatorning faol qismini chiqar- masdan, uning o‘rnatilgan joyida moyini to‘kkach, bakning ichiga kuzatuv lukidan kirish orqali amalga oshiriladi. YOR li transfor- matorlarda rostlovchi qurilmalarning navbatdan tashqari ta'miri belgilangan sondagi uzib-ulashlardan so‘ng zavod yo‘riqnomalarida belgilangan ko‘rsatmalarga muvofiq tartibda amalga oshiriladi.
Ishlatish sharoitlarida ulkan transformatorlarning kapital ta'miri o‘rnatilgan joylarida inventar yig‘ma konstruksiyalarni qo‘llagan holda, taqsimlovchi qurilmalarning yaqinida, elektr stansiyalari mashina zalining transformatorlarni o‘rnatilgan joylarigacha yerosti yo‘liga ega bo‘lgan ta'mirlash maydonchalarida quriluvchi trans- formator minoralarida amalga
oshiriladi. Unchalik katta bo‘lma- gan transformatorlar elektr stansiyalari elektr sexlarining ustaxo- nalarida amalga oshiriladi.
Ta'mirlash uchun xonalar va qurilgan inshootlar trans- formatorlarni chang va atmosfera yog‘ingarchiliklaridan ishonchli himoyalashi shart. Tashish va ko‘tarish ishlarini bajarish ta'mirlovchilardan alohida bilim va ko‘nikmalarni talab etadi. 1hu sababli transformatorlarni ta'mirlash maydonchasiga olib kelish, chiqishlarni yechish, faol qismni ko‘tarish, alohida detallar va tugunlarni ko‘chirish ishlarini bajarish maxsus takelajchi mutaxassislarga yuklanadi.
Ta'mirlash davrida transformator izolatsiyasining namlanishi havoning tarkibidagi namning yutilishi natijasida sodir bo‘ladi. Bunday holat faol qismning harorati atrof-muhit havosining ha- roratiga nisbatan past bo‘lganda kuzatiladi. Iliq havo nisbatan sovuq aktiv qismga tekkanda uning sirtida namlik kondensatsiyalanadi va izolatsiya tomonidan shimiladi. Ta'mir davrida izolatsiya namla- nishining oldini olish va transformatorni quritishsiz ishga tushirish uchun faol qismni nisbiy namligi 75 % gacha bo‘lgan havoda 35 kV va undan past kuchlanishli transformatorlar uchun 24 soatgacha, ll0 kV va undan yuqori kuchlanishli transformatorlar uchun esa l6 soatgacha ushlab turishga ruxsat etiladi. Bundan tashqari, faol qismning harorati atrof-muhitning haroratiga teng yoki undan yuqori bo‘lishi shart. Agar ushbu shart bajarilmasa, transformator ochish qoldiriladi yoki faol qism atrof- muhit haroratidan yuqori haroratgacha qizdiriladi. Faol qismni atrof-muhitning harorati noldan past bo‘lgan holatda kuzatish zarurati yuzaga kelganda, transformator qopqoq tagidagi moyning harorati 20°C dan yuqori bo‘lguncha qizdiriladi. Yomg‘irli ob-havo sharoitida ko‘rik havoning harorati tashqaridagi haroratga nisbatan kamida l0°C ga ortiqcha tutib turiluvchi xonada amalga oshiriladi. Atrof-muhitning harorati 0°C dan yuqori, nisbiy namlik 75 % gacha, ta'mirlash paytida faol qismning harorati atrof-muhit haroratiga nisbatan l0°C gacha bo‘lganda faol qismning havoda turishiga ruxsat etilgan vaqt da- vomiyligi yuqorida ko‘rsatilganiga nisbatan ikki baravar oshirilishi mumkin. Agar faol qism havoda yanada uzoqroq vaqt davomida turib qolsa, u holda zarurligi izolatsion tavsiflarni o‘lchash natijalari bo‘yicha aniqlanuvchi izolatsiyani quritish amalga oshiriladi.
Kapital ta'mirda Transformatorlarni yoyish va ish hajmi
Transformatorni ta'mirlash uchun yoyishga kirishishdan oldin u tashqi tomondan sinchiklab kuzatiladi va zaruriy o‘lchashlar amalga oshiriladi. Aniqlangan defektlar ish hajmi qaydnomasiga kiritiladi. lhundan so‘ng moyning bir qismi transformatordan to‘kiladi, nazorat asboblari, himoya, avtomatika va sovitish tizi- mining boshqaruvi demontaj qilinadi. Yechib olingan asboblar tekshirish uchun laboratoriyaga topshiriladi. 1o‘ngra kengaytirgich, saqlovchi quvur, termosifonli filtr va sovitgichlar yechiladi. Bundan keyingi amallar faol qismni bo‘shatish va bakdan chiqarib olish hisoblanadi. II—IV gabaritli transformatorlarning qopqog‘ida ko‘taruvchi halqalar mavjud bo‘lib, ular yordamida qopqoq bakning ustidan faol qism bilan birga ko‘tariladi va ta'mirlash uchun maxsus joyga o‘rnatiladi. Asosida bo‘shatiluvchi moslamalarga ega bo‘lgan yechiluvchi qobiqli V—VII gabaritli katta quvvatli trans- formatorlarda bakning qo‘ng‘iroq shakldagi yuqori qismi ko‘ta- rilganda faol qism ochiladi. Biroq buning uchun oldindan moyni to‘kish, kirishlarning kontakt qismlaridan boltlarni yechish, chi- qishlarni chetga surib qo‘yish va kirishlarni yechib olish lozim. Mahkamlovchi flaneslarga ega bo‘lgan PK kirishlarini yechish PK chiqish yo‘llarining dempferlarini maxsus luklar orqali uzgandan so‘ng amalga oshiriladi. Kirishlar yechilganidan so‘ng faol qism bakda kuzatiladi va mahkamlanishlar tekshiriladi. Faol qismni ochish (qo‘ng‘iroqni ko‘tarish) unga tegib ketmaslik va shikastlamaslik uchun juda ehtiyotkorlik bilan bajariladi. Faol qismni ta'mirlash tekislangan to‘shamada yoki bakning tagligida amalga oshiriladi.
Transformatorni kapital ta'mirlash ishlarining hajmiga quyi- dagilar kiradi:

• 
  magnit o‘tkazgichni ko‘rikdan o‘tkazish va tozalash, cho‘kma
  

va qotmalarni olib tashlash uchun faol qismni issiq moy bosimi bilan yuvish, tortuvchi shpilka va yarmo to‘sinlarini tekshirish va qayta tiklash, yaqin joydagi tortuvchi shpilkalarni tortish. Magnit o‘tkazgichlarning yerga ulagichini va presslovchi detallarni tekshirish;

• 
  chulg‘amlar va chiqishlarni kuzatish va tozalash. Chulg‘amlar
  

izolatsiyalarining holatini tekshirish. Chulg‘amlarning presslanish sifati, ularda deformatsiyaning yo‘qligi va ularning normal hola- tiga nisbatan ko‘chishini
tekshirish. Chulg‘amlarni siquvchi vintlar va presslovchi halqalar yordamida presslash (presslovchi halqa- larga ega bo‘lmagan transformatorlarda presslash chulg‘amlarni zichlashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi). Yarmo va chiqishlar izolatsiyalarini
tekshirish va ta'mirlash;

• 
  shoxobchalarning uzib-ulagichlarini ko‘rikdan o‘tkazish va
  

tekshirish. YOR qurilmasi barcha mexanizmlarining yaroqliligini tekshirish;

• 
  bak, kengaytirgich, moy chiqaruvchi quvur, radiatorlar, ter-
  

mosifon filtr va havo quritkichlarni ko‘rikdan o‘tkazish, tozalash va ta'mirlash. Bakni bo‘yash;

• 
  kirishlarni ko‘rikdan o‘tkazish, tozalash va ta'mirlash, kirish-
  

larda moyni almashtirish;

• 
  sovitish tizimini (nasoslar, ventilatorlar, sovitgichlar, arma- turalarni) ko‘rikdan o‘tkazish, tozalash va ta'mirlash;
  
• 
  transformator moyini sinash va tozalash;
  
• 
  izolatsiyani quritish, agar bunga zarurat bo‘lsa;
  
• 
  zichlashtirgichlarni almashtirib, transformatorni yig‘ish;
  
• 
  sinovlar.
  

Transformatorlarni quritish
Ta'mirdan so‘ng ishga tushiriluvchi transformatorlarni quritish ta'mirlash maydonchasida amalga oshiriladi. Quritish shundan iboratki, belgilangan sun'iy yaratilgan sharoitlarda namlik izola- tsiyaning ichki qatlamlaridan uning yuzasiga va yuzasidan atrof- muhitga ko‘chadi. Namlikning material ichida ko‘chishi fizik qo- nunlarga muvofiq tarzda sodir bo‘lib, namligi katta bo‘lgan qat- lamdan namligi kichik bo‘lgan qatlamga, o‘ta qizdirilgan qatlamdan kam qizdirilgan qatlamga o‘tadi. Namlikning izolatsiya sirtidan atrof-muhitga ko‘chishi izolatsion material sirtida va at- rof-muhitda bug‘ bosimlarining farqi ta'sirida sodir bo‘ladi. 1hun- day qilib, quritish jarayonida materialning sirtida bug‘ning bo- simini qizdirish orqali oshirish va atrof fazoda bosimni vakuum hosil qilish yoki quritilayotgan muhitni quruq havo bilan venti- latsiyalash orqali kamaytirish lozim. Vakuum ostida quritilganda suv bug‘lari qurituvchi kamera yoki bakdan nasoslar yordamida chiqarib yuboriladi.
Ishlatishda faol qismni induksion quritish usuli keng tarqalgan bo‘lib, bunda quritish bak devorlaridan uyurma toklar ta'sirida ajraluvchi issiqlik hisobiga hosil bo‘luvchi vakuum ostida amalga oshiriladi. Uyurma toklar transformatorning bakiga o‘raluvchi maxsus magnitlovchi chulg‘am yordamida induksiyalanadi.
Quritish uchun faol qism mutlaqo bo‘sh bakka tushiriladi: faol qismning har xil joylariga termopara va termoqarshiliklar o‘rna- tiladi; bakning qopqog‘i va undagi barcha teshiklar yaxshilab zichlanadi; bakning devorlari asbopolotno yoki shishagazlama bi- lan qizdiriladi; tashqari tomonda issiqlik izolatsiyasining tagida termometrlar joylashtiriladi. Induksion chulg‘am bakka uning pastki qismida o‘ramlar umumiy sonining 60—65 %, qolgan o‘ramlari yuqori qismida joylashadigan qilib o‘raladi. Chulg‘am- ning bunday joylashuvi faol qismning bir tekisda qizishini ta'min- laydi. V—VII gabaritli transformatorlarni qizdirish uchun induksion chulg‘amni ta'minlash 560—1000 kVA quvvatli 380 V kuch- lanishli transformatordan amalga oshiriladi. Bakning tubi elektr pechlar yordamida qizdiriladi. Faol qismni l00—l05°C harorat- gacha qizdirish vaqti uning o‘lchamlari, massasi va izolatsiyasi sinfiga bog‘liq bo‘lib, ll0 kV kuchlanishli transformatorlar uchun 30—40 soatni, 220—500 kV kuchlanishli transformatorlar uchun esa 60—80 soatni tashkil etadi. Transformatorni quritish sxemasi 8.l-rasmda tasvirlangan.


Vakuum-tizimning ishlashi tekshirilganidan so‘ng induksion chulg‘am 2 ga kuchlanish beriladi, bak tubini qizdiruvchi pechlar ishga tushiriladi, bakdagi harorat l00°C gacha yetkaziladi. 1hun- dan so‘ng vakuum-nasoslar 4 ishga tushiriladi va kran ochilib, u orqali bakning pastki qismiga pastki bo‘shliqdan filtr 5 orqali oli- nuvchi issiq havo so‘riladi. Havoning so‘rilishi bakdagi vakuum 0,003 MPa dan oshmaydigan (ll0 kV va undan past kuchlanishli transformatorlar uchun) qilib rostlanadi. Qurishni tezlashtirish uchun izolatsiyaning ichki va tashqi qatlamlari o‘rtasida harorat farqini hosil qilish maqsadida qizdirish holati vakuumning olib tashlanishi va izolatsiyaning ustki qatlamlarini tez sovitish bilan almashinib turadi. Quritish jarayonining nazorati uzluksiz olib boriladi. Har soatda termometrlar va vakuummetrning ko‘rsa-
Transformatorni o‘z bakida vakuum ostida quritish sxemasi:
l — bakning issiqlik izolatsiyasi; 2 — induksion chulg‘amning o‘ramlari;S — sovituvchi kolonka; 4 — vakuum nasoslar; 5 — so‘rib olinuvchi havoni tozalash filtri; 6 — qoldiq moylarni to‘kish uchun bakcha; 7 — vakuummetr.

9.