Mavzu: Ekosistema, biom va biogeotsenoz Reja

Biotsenoz  tuzilmasi  Biotsenoz  ham  xilma-xil  tuzilmaga  ega.  Odatda  u  tur,  fazo  va 

ekologik tuzilmalarga bo’lib o’rganiladi. Biotsenozning tur tuzilmasi deyilganda biotsenozdagi 

turlarning xilma-xilligi, miqdori, ularning fenologik holati va hokazolar e’tiborga olinadi.  Inson 

tomonidan bunyod qilingan bog’, poliz va boshqa ekinzorlarda birgalikda yashayotgan turlar yoki 

tabiiy  zonalardagi  (tundra,  o’rmon,  dasht,  cho’l  va  boshqalar)  tirik  organizmlar  jamoasi  turli 

biotsenozlarga misol bo’ladi. Bunda biotsenozda qatnashayotgan har bir turning mo’lligi, uchrash 

darajasi,  xo’jalik  ahamiyati  va  boshqa  qator  masalalarga  e’tibor  beriladi.  Son  jihatdan  ortiq  va 

egallangan maydoni jihatidan ko’zga yaqqol tashlangan tur dominant (hukmron) tur hisoblanadi. 

Ammo barcha dominant turlar ham jamoada muhit hosnl qilavermaydi. Qaysi tur yetakchi bo’lsa 

va boshqa turlar uning ta’sirida yashasa bunday tur edifikator tur deyiladi. 

Edifikator tur shu hududda biotopiing mikroiqlimini belgilaydi. Masalan, archa o’rmonida 

archa,  qarag’ay  o’rmonida  qarag’ay  edifikator  tur  hisoblanadi.  Hayvonlar  koloniyasida  ham 

edifikator turlar bo’ladn. Masalan, sug’urlar yashaydigan koloniyada ular qazuvchanligiga ko’ra 

manzarani va mikroiqlimni belgilaydi va shu sababli edifikator bo’lib hisoblanadi. 

Topik  aloqalar  tufayli  biotsenozda  konsortsiya  vujudga  keladi.  Konsortsiya  deyilganda 

biron-bir  tur  tanasida  (ichida  yoki  ustida)  bir  necha  xil  organizmlarning  yashashi  tushuniladi. 

Masalan,  qarag’ay  daraxtining  tanasida,  shox-shabbalarida  va  ildizida  moxlar,  lishayniklar, 

zamburug’lar  va  bo’g’imoyoqlilarning  yashashi  konsortsiyaga  yaqqol  misol  bo’ladi.  Demak, 

biotsenoz odatda turlar o’rtasidagi trofik va topik aloqalar, munosabatlar asosida vujudga kelgan 

konsortsiyalardan tashkil topgandir.