Мавзу: «давр харажатлари ва бошқа харажатлар ҳисоби» режа: Кириш

Сотиш бўйича харажатлар ҳисоби

Давр харажатлари — харажатлар таркиби тўғрисидаги Низомга биноан жорий этилган корхонанинг харажатлар ҳисоби тизимида нисбатан янга кўрсаткич. Бевосита ишлаб чиқариш жараёни билан боглиқ бўлмаган харажатлар давр харажатлари тоифасига киритилади. Ушбу харажатларга бошқарув, тижорат харажатлари, умумхўжалик мақсадқцага бошқа харажатлар, шу жумладан илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишланмалари харажатлари киради. Ушбу харажатлар корхонанинг маҳсулот ишлаб чиқарши фаолияти билан боғланмагани, лекин маҳсулот (ишлар, хизматлар) сотиш бўйича асосий фаолияти билан боғлангани учун улар операцион харажатлар, шунингдек умумий ва маъмурий харажатлар деб ҳам аталади. Улар ишлаб чиқарилган ва сотилган маҳсулот ёки товарлар ҳажмига боғлиқ эмас, аксинча, вақт, хўжалик фаолиятининг қанча давом этиши билан кўпроқ боғлиқ. Ушбу харажатлар улар пайдо бўлган ҳисобот даврида йиғилади ва хисобдан чиқарилади.
Давр харажатлари деганда, бевосита ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ бўлмаган харажатлар ва сарфлар тушунилади: бошқарув харажатлари, маҳсулотни сотиш харажатлари ва умумхўжалик аҳамиятига ега бўлган бошқа харажатлар.
Корхоналарнинг сотиш харажатларига қуйидагилар киради:
- товарлами темир йўл, ҳаво, автомобил, денгиз, дарё транспортида ва от-уловда ташиш харажатлари ҳамда транспорт воситалари бекор туриб қолганлиги учун тўланган жарималар;
- савдо ва умумий овқатланиш корхоналари ишлари харажатлари (меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари; ижтимоий суғуртага ажратмалар; савдо рекламаси харажатлари; товарлами сақлаш, уларга ишлов бериш ва уларни навларга ажратиш харажатлари; ташиш сақлаш ва сотиш чоғида товарламинг норма доирасида ва ундан ортиқча йўқотилиши; оъраш жойлаш материаллари харажатлари; мол-мулкни мажбурий суғурта қилиш харажатлари ва бошқалар);
- сотиш бозорларини о ърганиш бўйича белгиланган нормативлар доирасида ва ундан ортиқча харажатлар (маркетингга, рекламага сарфланган харажатлар);
- юқорида санаб ўтилмаган сотиш бўйича бошқа харажатлар.
Давр харажатларига қуйидаги харажатлар киритилади:

• 
  маҳсулотни сотиш харажатлари;
  
• 
  бошқарув харажатлари;
  
• 
  бошка операцион харажатлар, шу жумладан илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишланмалари харажатлари, ишлаб чиқариш ва бошқарув тизимини ривожлантириш харажатлари;
  
• 
  келгусида солиқ солиш базадан чикариб ташланадиган ҳисобот даври харажатлари. Сотши харажатларига қуйидагилар киритилади:
  

— товарларни темир йўл, ҳаво, автомобил, денгиз, дарё орқали ва от-уловда ташиш харажатлари. Ушбу моддага ташиш харажатлари, шунингдек транспорт воситаларининг тухтаб қолиши учун тўланган жарималар киради;
— савдо ва умумий овқатланиш корхоналарининг сотиш бўйича харажатлари.
Шу жумладан:

—	маҳсулот (ишлар, хизматлар) сотилиши билан боғлиқ меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари, бунга маъмурий-бошқарув аппарати ходимларига ҳақ тўлаш кирмайди;
—	иш хақига таалуқли ижтимоий суғурта харажатлари;
—	савдо эҳтиёжлари учун фойдаланиладиган бинолар, иншоотлар ва хоналарни ижарага бериш, саклаш ва таъмирлаш харажатлари;
—	асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси;
—	санитария кийимлари, сочиқ ва дастурхоналар, арзон инвентар ва хўжалик ашёлари, ошхона анжомлари ва идиш-товоқпарнинг эскириши;
—	газ, ёкилғи, электр қуввати харажатлари;
—	товарларни сақлаш, ишлов бериш ва навларга ажратиш харажатлари;
—	савдо рекламаси харажатлари.