3-MAVZU. DAVLAT VA JAMIYAT QURILISHI TIZIMINI
TAKOMILLASHTIRISH
Reja:
1.
Demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va mamlakatni modernizatsiya
qilishda Oliy Majlis,
siyosiy partiyalarning rolini yanada kuchaytirish.
2.
Davlat boshqaruvi tizimini isloh qilish
3.
Jamoatchilik boshqaruvi tizimini takomillashtirish
Tayanch so’zlar:
Oliy Majlis, siyosiy partiya, qonun ijodkorligi, davlat boshqaruvi, xokimiyat,
elektron xukumat, xalq bilan muloqot, virtual qabulxona,
xalq qabulxonasi, tanqidiy tahlil, shaxsiy
mas’uliyat, yo‘l xaritasi, davlat xizmatlari.
1.
Demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va mamlakatni modernizatsiya qilishda Oliy
Majlis, siyosiy partiyalarning rolini yanada kuchaytirish.
Davlat xokimiyati tizimida Oliy Majlisning rolini oshirish, uning mamlakat ichki va
tashqi siyosatiga oid muxim vazifalarni xal etish hamda ijro xokimiyati faoliyati ustidan
parlament nazoratini amalga oshirish bO’yicha vakolatlarini yanada kengaytirish.
Jaxon
tarixida bir necha minglab yillar davomida Davlat hokimiyatining jamiyat va odamlar maqsadi hamda
manfaatlari yo‘lida xizmat qilishi uchun xarakatlar bo‘ldi. Lekin, insoniyat va uning farovonligi uchun
xizmat qiladigan xokimiyatga ega bo‘lish muammosi yechilmay qolaveradi. Faqat yangi davr XVII
asrdan boshlab xokimiyatni qonuniy yo‘l bilan uchga bo‘lish asnosida zulm va zo‘ravonlik asosida
davlat boshqaruviga yo‘l qo‘ymaslik xaqida dastlabki zamonaviy-nazariy karashlar paydo bo‘ldi.
O‘zbekistonda xaqiqiy demokratik printsinlar va milliy manfaatlar asosida faoliyat yuritadigan ikki
palatali professional parlament faqat mustaqillik davriga kelib shakllandi. Keyingi o‘n
yillikda,
bosqichma-bosqich ravishda parlamentga yangidan-yangi vakolatlarning berib borilishi, xalqimizning
xuquqiy madaniyatini o‘sishi, siyosiy partiyalarning demokratik qadriyatlar negizida rivojlanishi natijasi
o‘laroq qonun chiqaruvchi xokimiyat rivojlangan mamlakatlardagi parlamentlarga xos sifat va belgilarni
o‘zida mujassamlashtirib bormoqda.
Konstitutsiya va qonunlarga binoan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining mutlaq vakolatlari
qonun chiqaruvchi xokimiyat faoliyatining mustaqil va demokratik tamoyillar asosida kechishini
ta’minlay oladigan darajada belgilandi: Konstitutsiya va qonunlar qabul qilish, ularga o‘zgartirish va
qo‘shimchalar kiritish, O‘zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlarini
ishlab chiqish, davlatning strategik dasturlarini qabul qilish,
qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud
xokimiyatlari tizimi va vakolatlarini belgilash, boshqaruv tarkibida yangi davlat tuzilmalarini tashkil
qilish va ularni tugatish xaqidagi qarorlarni tasdiqlash, boj, valyuta va kredit, ma’muriy-xududiy tuzilish
masalalarini qonun yo‘li bilan tartibga solish va boshqalar shular jumlasidandir.
O‘zbekiston Respublikasi chegaralarini o‘zgartirish, Vazirlar Maxkamasi
takdimiga binoan Respublika byudjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish, soliqlar va boshqa
majburiy to‘lovlarni joriy qilish, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining Bosh Vazir, uning birinchi o‘rinbosari va o‘rinbosarlarini,
Vazirlar
Maxkamasi a’zolarini, Bosh prokuror va uning o‘rinbosarlarini tayinlash va lavozimlaridan ozod etish
to‘g‘risidagi farmonlarini tasdiqlash, Prezident taqdimiga binoan Markaziy bank boshqaruvi raisini
tayinlash va lavozimidan ozod etish, Prezidentning vazirliklar, davlat qo‘mitalari va boshqa davlat
boshqaruv organlarini tuzish va tugatish, umumiy yoki qisman safarbarlik e’lon qilish, favqulodda xolat
joriy etish, uning muddatini uzaytirish va to‘xtatish to‘g‘risidagi farmonlarini tasdiqlash,
xalqaro
shartnomalarni va bitimlarni ratifikatsiya va denonsatsiya qilish, davlat mukofotlari va unvonlarini ta’sis
etish, tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, nomlarini o‘zgartirish va ularning
chegaralarini o‘zgartirish, Konstitutsiyada nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish ham
Oliy Majlis vakolatiga kiradi.
Mamlakatimizda Parlament islohotlarini yanada chuqurlashtirish natijasida ikki palatali parlament
tashkil etildi, O‘zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi xokimiyati xuquqiy davlat talablariga javob
beradigan darajada faoliyat yurita boshladi.
Eng muximi, garchand endi qonunchilik jarayoni ancha
murakkablashgan bo‘lsada, qabul qilingan qonunlarnipg sifati ancha oshdi. Qonunlarni qabul qilishda
siyosiy partiyalarniig roli kuchaydi. Qonun loyixalarini partiya fraktsiyalarida oldindan ko‘rib chiqish,
Qonunchilik palatasi yalni majlislarida xuquqiy xujjatlar loyixalarini muxokama qilishda bu
fraktsiyalarning fikrlarini e’tiborga olish amaliyoti shakllandi.
2016 yil 11 apreldan boshlab kuchga kirgan O‘zbekiston Respublikasining «Parlament nazorati
to‘g‘risida»gi Konunning
5 moddasiga binoan
mamlakatda quyidagi parlament nazorati shakllari o‘rnatildi: navbatdagi yil uchun O‘zbekiston
Respublikasining
Davlat byudjetini,
davlat maqsadli
jamg‘armalarining byudjetlarini hamda soliq va byudjet siyosatining asosiy yo‘nalishlarini qabul qilish,
shuningdek, Davlat byudjeti ijrosining borishini ko‘rib chiqish; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Maxkamasining mamlakat ijtimoiy- iqtisodiy xayotining eng muxim masalalari yuzasidan xar yilgi
maruzasini ko‘rib chiqish; O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining
mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishining ayrim dolzarb
masalalari yuzasidan
xisobotini eshitish;
Qonunchilik palatasi, Senat majlislarida xukumat a’zolarining o‘z faoliyatiga doir masalalar yuzasidan
axborotini
eshitish; O‘zbekiston
Respublikasi Xisob
palatasining xisobotini eshitish; O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining hisobotini eshitish;
O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muxofaza qilish davlat qo‘mitasi raisining xisobotini eshitish;
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvi raisining xisobotini eshitish; parlament so‘rovi:
Qonunchilik palatasi deputatining, Senat a’zosining so‘rovi; Qonunchilik palatasi, Senat qo‘mitalari
tomonidan davlat xokimiyati va boshqaruvi organlari raxbarlarining axborotini eshitish:
qonun
xujjatlarining ijrosi xolatini, xuquqni qo‘llash amaliyotini Qonunchilik palatasi va Senatning qo‘mitalari
tomonidan o‘rganilishi va qonunosti xujjatlarining qabul qilinishi yuzasidan ular tomonidan
monitoringning amalga
oshirilishi; parlament tekshiruvi.
Parlamentga berilgan nazorat xuquqlarining salmog‘idan ko‘rinib turibdiki, mamlakatda bir
vaqtning o‘zida ham oliy vakillik, ham qonunlar yaratish, ham parlament nazoratini olib borishga qodir
bo‘lgan, xuquqiy davlat sifatlariga mos qonun chiqaruvchi xokimiyat shakllandi. Parlament nafaqat
qonunlar va davlat byudjeti ijrosi yuzasidan xukumat va uning organlari faoliyatini bemalol nazorat qila
oladigan, balki jamiyatning konstitutsiyaviy xuquqiy asoslar va qonunlarga rioya etgan xolda yashashini
ta’minlaydigan oliy qonun chiqaruvchi xokimiyat idorasiga aylandi.
Mamlakatda 2016 yil 4 dekabrda bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida
Sh.M.Mirziyoevning saylovchilarning mutlaq yuqori - 88,61 foiz ovozini olgan xolda mamlakat
Prezidenti etib saylanishi muxim va tarixiy voqea bo‘ldi. Qisqa davr yarim yil ichida mamlakatda davlat
boshqaruvini
modernizatsiya qilish, fuqarolik jamiyati va xuquqiy davlat qurish islohotlarini yanada
chuqurlashtirishga doir qator xuquqiy xujjatlar qabul qilinib, ular ijtimoiy- siyosiy va iqtisodiy xayotga
jadallik bilan joriy etila boshlandi.
Xozirgi davrga kelib «mamlakatimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘lining chuqur tahlili bugungi kunda
jaxon bozorida kon’yunktura o‘zgarib, raqobat tobora kuchayib borayotganini har tomonlama xisobga
olishni, shu asosda davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo
yangicha strategik yondashuv va tamoyillarni ishlab
