Mavzu: D. I. Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy qonuni va davriy sistemasi hamda uning ahamiyati

1.5.O‘ta og’ir elеmеntlarning sintеz qilinishi hisobiga davriy sistеmaning kеngaytirilishi.
Atom elektroneytral sistema. Modomiki, atomda elektronlar bor ekan, ularni neytrallab turadigan musbat zaryadli qismi ham bo’lishi kerak. Darhaqiqat, ingliz olimi Rezerford atomning musbat qismi borligini 1911 yilda kashf etdi va uni atom yadrosi deb atadi. Rezerfordning shog’irdi Chadvik mis, oltin va platina plastinkalarga alfa- zarrachalar yogdirganda ularning ko’pchiligi plastinkadan utib ketdi, zarrachalarning juda oz qismi o’z yunalishidan ma'lum burchakka og’di, lekin ba'zi zarrachalarni dastlabki yo’lining qarama- qarshi tomoniga qaytdi. Bu hodisa alfa zarrachalarining yoyilishi deb ataldi.

H e atomi 2 ta elektron berib, zarrachaga aylanadi. zarracha elktronini yo‘qotgan He atomidir. Rezeford bu tajribasida quyidagi xulosalarga keldi. 1) zarrachani yoyilishiga sabab atomning musbat zaryadi uning yadrosida joylashganligidadir. 2) zarrachani orqaga qaytishiga sabab atomning massasi uning yadrosida joylashganligidadir. 3) zarrachani to‘g‘ri o‘tib ketishiga sabab birinchidan ni massasi yo‘q ( ga teng), ikkinchidan yadroning hajmi ( sm) atomning hajmidan ( sm) 100000 marotaba kichkinaligidadir. 4) YAdroning musbat zaryadi va yadro atrofida xaraktlanayotgan lar soni D.I.Mendeleev davriy sistemasidagi ayni elementlarning tartib nomeriga teng.

Alfa zarrachalarnng o’z harakatini bunday o’zgartirishga sabab shuki, ular o’z yo’lida yetarlicha katta massali va musbat zaryadli tarkibiy qismga duch kelganlar. Bu tarkibiy qism- musbat zaryadli yadrodir. Rezerford bu tajriba natijalariga asoslanib, atom tuzilishining planetar nazariyasini yaratdi. Unga ko’ra, har qanday element atomi markazida juda kichik urinni egalovchi yadro joylanadi, uning atrofida elektronlar xuddi planetalar quyosh atrofida harakat qilgani kabi, o’z orbitallari bo’ylab aylanib turadi. Atomning qariyib hamma massasi yadroda bo’lib, u musbat zaryadga ega. Yadro materialining solishtirma massasi nihoyatda katta, chunki yadroning hajmi juda kichikdir. Agar yadro massalarini bir joyga zich yig’ish mumkin bo’lsa edi, 1 sm³ ga g’uj yig’ilgan atom yadrolarining massasi 116000000 T kelar edi.