Mavzu: D. I. Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy qonuni va davriy sistemasi hamda uning ahamiyati

1.3.Davriy qonunning hozirgi zamon ta`rifi. Elеmеntlarning s, p, d, f– oilalari.

• 
  Davriy sistemada davrlarda elementlarning tartib nomeri ortib borshi bilan ularning atom radiusi kichrayib boradi, ionlanish energiyasi, elektronga moyilligi, elektromanfiyligi, elementlarning metalmaslik xossalari ortib boradi. Guruhlarda esa yuqoridan pastga tushgan sari atom radiusi kattalashib boradi, ionlanish ener giyasi, elektronga moyilligi, elektromanfiyligi, elementlarning metalmaslik xossalari kichrayib boradi.
  
• 
  Davriy sistemadagi barcha elementlarni 4 ga bo‘lishimiz mumkin.
  

1) -elementlar; Bularga har bir davrning boshlanishidagi 2 ta element kiradi 7*2=14 jami 14 element.
2) - elementlar; Bularga har bir davrning oxiridagi 6 ta element (1 davr bundan mustasno) jami 6*6=36 ta element kiradi.
3) - elementlar; Bularga va elementlar o‘rtasida joylashgan 10 ta element (1,2,3-davrlar bundan mustasno), jami 4*10=40 ta element.
4) - elementlar; bularga lantanoidlar (14 ta element) bilan aktinoidlar (14 ta element) kiradi jami 28 ta element kiradi.
Bularni 4 ta oilaga bo‘linishiga sabab, -elementlarda orbitalar, - elementlarda orbitalar, - elementlarda - orbitalar, - elementlarda - orbitalar elektronlar bilan to‘lib boradi.
1-misol. Kimyoviy elementlarning yadro zaryadi ortib borgan sari davrlarda xossalari qay tartibda o’zgaradi? Guruhlardachi?
Yechish: 1)Davrlardagi o’zgarishi .
1.Energetik qavatlar davr raqamiga mos holda o’zgarmaydi .
2. Tashqi energetik qavatidagi elektronlar soni ortib boradi .(1dan 8 gacha.)
3.Atom radiusi kamayib boradi .
4.Qaytaruvchilik hossasi kamayib boradi .
5.Oksidlovchilik hossasi ortib boradi .
6. Yuqori musbat oksidlanish darajasi +1 dan +7 ga qadar ortib boradi .
7.Yuqori manfiy oksidlanish darajasi - 4 dan – 1ga qadar kamayib boradi
8. Oddiy moddalarning metallik hossasi kamayib boradi .
9. Metallaslik hossasi ortib boradi .
2)Guruhlardagi o’zgarishi .
1.Energetik qavatlari ortib boradi .
2. Tashqi energetic qavatidagi elektronlar soni o’zgarmaydi .
3.Atom yadro’si ortib boradi .
4. Qaytaruvchilik xossasi ortib boradi.
5. Oksidlovchilik xossasi kamayib boradi .
6. Yuqori musbat oksidlanish darajasi o’zgarmaydi .
Gruppa nomeri (N)ga teng .
7. Yuqori manfiy oksidlanish darajasi o’zgarmaydi . (8-N)ga teng.
8. Oddiy modda holda metallik xossasi ortib boradi .
9. Oddiy modda holda metallmaslik xossasi kamayib boradi .