Мавзу: Чаққонлик жисмоний фазилат эканлиги, чаққонликни риожлантириш методлари ва воситалари

Чакконликни ривожлантириши усулияти билан танишиб чицсак. 
Биринчидан- чакконлнкни ривожлантириш координация жиҳатдан 
мураккаб ҳаракатларни бажаришни, иккинчидан ҳаракат фаолиятини 
тўсатдан ўзгарган шароит тадабларига мувофик равишда кайта туза олиш 
кобилиятини тарбиялашдан иборатдир. Бунда чакконлик учун зарур бўлган 
ўз ҳаракатларини фазо ва вақтда аник идрок этиш, лозим бўлса, стабил 
ҳаракатлар кила билиш, мувозанат саклай олиш, галма-гал зўр бериш ва 
мускулларни бўшаттириш ёки, аксинча, мускулларни таранглаштириш 
кобилияти ва шунга ўхшаш бошка хусусиятларни танлаб такомиллаштириш 
муҳим 
аҳамиятга 
эга. 
Демак 
"чакконлик" 
деганда, 
ҳаракатлар 
координациялариинг умумий тўпламийиғиндиси тушунилади. 
Чакконликни ривожлантириш ва тарбиялашнинг асосий йўли янги 
хилма-хил ҳаракат малакаларини ва ккникмаларини шакллантириш 
демакдир. Бу эса ҳаракат малакаларининг заҳираси ортиб боришига сабаб 
бўлади ва ҳаракат анализаторларининг функционал имкониятларига 
самарали таъсир кўрсатади. Янги ҳаракатларни ўзлаштириш узлуксиз 
бўлгани яхши. 
Агар 
узок 
вакт 
оралиғида 
янги 
ҳаракатларни 
ўрганиш 
режалаштирилган бўлса ҳам, ўқувчиларга вақти-вақти билан ўзларига 
маълум бўлмаган машқларни бажариб туриш тавсия этилади. Чунки янги 
ҳаракатлар (машқлар) ўзлаштириб турилмаса шуғулланувчини ҳаракатга 
ўргатиш кийинлашади. Бундай машқларни тўла ўзлаштириб олиш шарт эмас, 
чунки у шуғулланувчиларнинг кандайдир янги ҳаракатларни ҳис қилиб 
туришлари учун зарур. Бу каби майда-чуйда ҳаракатларни, одатда, актив дам 
олиш учун ажратилган кунлардаги тренировка жараёни таркибига 
киритилади. Чаққонликни ривожлантиришда янги ҳаракатларни ўзлаштириб 
олиш қобилияти сифатида ҳар кандай иҳтиёрий ҳаракатдан фойдаланиш 
мумкин, лекин улар фақат машқ таркибидаги янги элементлар бўлгани 

---

учунгина ўрганилади. Малака автматлашиб борган сари шу жисмоний 
машқнинг чакқонликнинг ривожлантириш воситаси тарзидаги аҳамияти 
камайиб боради. Ҳаракат фаолиятини тез ва мақсадга мувофиқ қайта тузиш 
қобилияти тўсатдан ўзгарган шароитдаги таъсирларга дарҳол жавобнинг 
берилиши чакконликни ривожланаётганлигидан далолат беради. Бунда 
юкламнинг ўзгариши содир бўлади, чаққонликни ривожлантиришга 
йўналтирилиб юкламани ошириш шуғулланувчиларга координациявий 
қийинчиликларни оширади. Улар енгиши лозим бўлган координациявий 
кийинчиликлар уч гуруҳга бўлинади: 
1. Ҳаракатларнинг аниқлигига эришишдаги кийинчиликлар; 
2. Уларнинг ўзаро мослаша олишидаги кийинчиликлар: 
3. Бирданига, қисқа, ўзгарган шароитда дуч келинадиган 
қийычиликлар. 
Амалиётда кайд қилинган кийинчиликларни осон ҳал килиш учун, 
асосан, Л.П. Матвеевнинг чаққонликни тарбиялаш услубиятидан кўпрок 
фойдаланилади: 
/. Ғайритабиий, ғайри оддий дастлабки ҳолатдан фойдаланиш (зарур 
бўлган томонга орка билан туриб узунликка сакрашлар ва ҳ.к). 
2. Машкни ойнага караб бажариш (дискани чап кул билан улоқтириш 
ёки боксчини чап томонлама туриб зарба бериши). 
3. Ҳаракатлар тезлиги ва суръатнинг ўзгартириш (масалан, 
тезлаштирилган усулда ёки секинлаштириб машқлар бажариш). 
4. Фазода машкдар бажарилаётган чегараларни ўзгартириш (масалан, 
улоктиришда снарядларни кичиклаштирилган айланадан улоқтириш ёки 
майдони сатхи кичиклаштирилган 
спорт ўйинларидан фойдаланиланиш, чунки кенг майдон тор майдонга 
нисбатан чаққонликни намоён қилиш учун қулайлик туғдирмайди; 
баландликка турли усул билан: орқамачасига, олди, ёнлама, айланиб югуриб 
сакраш ва ҳоказолар). 
5. Қўшимча ҳаракатлар киритиб машкларни мураккаблаштириш 

---

(масалан, ерга тушиш олдидан қўшимча бурилишлар қўшиб, таяниб сакраш 
ва бошқалар).