Mavzu: Bug’doy biologiyasi va yetishtirish

Sirdaryo viloyatining sho’rlangan tuproqlari sharoitida 5,0 mln. urug’, A.Iminov (2005) O’zPITI dalalarida o’tkazgan tajribalariga asoslanib kuzgi bug’doyni urug’lik uchun ekkanda, o’tmishdosh ekinlar soya va aralash sederat ekinlar bo’lganda ekish me’yori 175 kg, tovar don yetishtirish uchun soyadan keyin 200 kg ekishni tavsiya etadi.

• Sirdaryo viloyatining sho’rlangan tuproqlari sharoitida 5,0 mln. urug’, A.Iminov (2005) O’zPITI dalalarida o’tkazgan tajribalariga asoslanib kuzgi bug’doyni urug’lik uchun ekkanda, o’tmishdosh ekinlar soya va aralash sederat ekinlar bo’lganda ekish me’yori 175 kg, tovar don yetishtirish uchun soyadan keyin 200 kg ekishni tavsiya etadi.
• I.Halimov, M.Sattorov, A.Ismoilov (2004), Toshkent viloyatining sug’oriladigan yerlarida o’tkazgan tajribalariga asoslanib, ekish me’yorlari 4,0 mln urug’/g oshgan.
• Eng yuqori hosildorlik Sanzar-8 navida 5,0 mln urug’ uchun ekilganda 47,1 s/ga, Polovchanka navida 53,1 s/ga, Demetra navida 49,8 s/ga bo’lishini aniqlashgan..

Kuzgi bug’doyning ahamiyati, kelib chiqishi,tarqalishi va botanik ta’rifi.

• Kuzgi bug’doyning ahamiyati, kelib chiqishi,tarqalishi va botanik ta’rifi.
• Xalq xo’jaligi ahamiyatii. Kuzgi bug’doy qimmatbaho va serhosil oziq-ovqat ekinlaridan biri hisoblanadi. Uning doni kleykovina oqsillariga boy va sifati bo’yicha bahori bug’doy donidan qolishmaydi. B.P. Pleshkov ma’lumotlariga ko’ra bug’doy donida oqsil miqdori 9 dan 26 % gacha, azotsiz ekstraktli moddalar 49 dan 73 % gacha, yog’lar 1,5 dan 3 % gacha, klechatkalar 1,8 dan 2,5 % gacha, kul 1,3 dan 2,8 % gacha don vazniga nisbatan o’zgaradi. Kuzgi bug’doyda (PP) – 63,6 mg/kg riboflavin (B2) – 1,3 mg/kg, pantoten kislotasi (B3) – 13,6 mg/kg bo’ladi. Uning unidan serg’ovak, mazali, xushbo’y, to’yimliligi yuqori, to’q tusli va oq nonlar tayyorlanadi.

Kuzgi bug’doy O’zbekiston sharoitida, lalmikorlikda bahori bug’doyga nisbatan 40-80 % ko’p hosil beradi. Suvli yerlarda kuzgi bug’doy hosili bahori ekilgandagiga nisbatan yuqori bo’ladi. Sug’oriladigan yerlarda kuzgi bug’doyning yaxshi rivojlangan popuk ildiz tizimi asosan tuproqning 0-40 sm qatlamida zich taralgan, unda aerasiyaning yaxshilanishiga va ildiz massasining to’planishiga yordamlashadi. Bunda tuproq strukturasi, unumdorligi oshadi.

• Kuzgi bug’doy O’zbekiston sharoitida, lalmikorlikda bahori bug’doyga nisbatan 40-80 % ko’p hosil beradi. Suvli yerlarda kuzgi bug’doy hosili bahori ekilgandagiga nisbatan yuqori bo’ladi. Sug’oriladigan yerlarda kuzgi bug’doyning yaxshi rivojlangan popuk ildiz tizimi asosan tuproqning 0-40 sm qatlamida zich taralgan, unda aerasiyaning yaxshilanishiga va ildiz massasining to’planishiga yordamlashadi. Bunda tuproq strukturasi, unumdorligi oshadi.
• Mum pishish fazasida kuzgi bug’doy ildizlari tuproqda 230-258 sm chuqurlikka kirib boradi. Mayda ildizchalar, ildiz tukchalari faoliyati davomida, ularning atrofida juda ko’p bakteriyalar, zambrug’lar, tuproqda va o’simliklar hayotida muhim rol o’ynaydigan, ildiz qinchasi deb ataladigan muhit hosil qiladi. Shuning uchun sug’oriladigan yerlarda almashlab ekishda kuzgi bug’doy hissasini oshirish faqat don ishlab chiqarishni ko’paytiribgina qolmasdan tuproq unumdorligini ham oshiradi.