Мавзу: борлиқ фалсафаси

Янги даврда борлиқ қандай талқин этилган?
Борлиқ ҳақидаги ғоялар XYII-XYIII асрларда фан, техника ва моддий неъматлар ишлаб чиқариш ривожланган бир даврда ўзининг янгича талқинини топади. Европа мутафаккирлари томонидан борлиқ физикавий реаллик тарзида кўрилиб, у табиат билан тенг қилиб қўйилади ва инсонга қарама-қаршилик тарзида баён этилади.
Немис классик фалсафасининг асосчиси И.Кант (1724-1804) талқинича, борлиқдаги нарса бор ва уни билиш асослари бор, бу икки нарса ҳеч қачон айнан эмас. Билиш асослари ўша нарсанинг борлигидан фарқ қилади.
Немис классик фалсафасининг кейинги вакили Гегел (1770-1831) назарида «Борлиқ - таркибий», элементлар категория; унга аниқ таъриф йўқ, у тўла аниқ эмас, уни ҳис қилиш ҳам, мушоҳада этиш мумкин эмас. Борлиқ ўзининг дастлабки аҳамияти бўйича ҳали ривожланмаган тафаккурнинг бошланғич акти, яъни ҳеч нима. Лекин Гегел «ҳеч нима» деган маънога қарама-қарши қилиб «борлиқни қўяди». Бошқача қилиб айтганда «ҳеч нима» борлиқнинг инкор моменти, яъни борлиқ «ҳеч ниманинг» мусбат, ижобий моменти, дақиқасидир. Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, «борлиқ» билан «ҳеч нима» орасида фарқ, ўхшашлик ва бирлик, айнийлик мавжуддир. Ўз тараққиёт даврида даврида улар бир-бирига ўтиб туради, яъни «ҳеч нима» ---- «Борлиққа», «Борлиқ» --- «Ҳеч нимага» ўтади «Борлиқ», - деб ёзганди Гегель, - “ҳеч нима”га ўтади, “ҳеч нима” ўзининг қарама-қаршисига, яъни борлиққа, пайдо бўлишга, ҳосил бўлишга ўтади.
Борлиқнинг ривожланиши, ўз-ўзидан ҳаракати, яъни «борлиқ» ва «ҳеч нима»нинг ривожланиши натижасида янги «барпо бўлиш» «становление» категорияси пайдо бўлади. Бу категория пайдо бўлиш ва йўқолишнинг яхлитлиги, бир бутунлигидир. Унда сифат мавжуд. Сифат - реалликдир, ҳар бир предмет, ҳодиса сифатга эга. Сифат мавжуд бўлгани учун, биз ўша нарсани ва ҳодисани биламиз, мабодо сифати йўқолса, у нарса ҳодиса ўзига тенг бўлмай қолади. Ҳар қандай сифатга эга бўлган нарса, ҳодисада албатта миқдор мавжуд. Шу сабабли ҳам Гегел, борлиқ ҳақидаги таълимотининг баёнида сифат, миқдор ва меъёр категорияларидан фойдаланади.