Мавзу: Болалар ва ўсмирлар жисмоний ривожланиш стандартларини ишлаб чиқиш

Жинсий етилиш даражаси
— жисмоний ривожланишнинг бир бўлаги 
бўлиб, иккиламчи жинсий белгилар ривожланишига қараб баҳоланади: қов ва 
қўлтиқ остида юнгларнинг ўсиши; қизларда - сут безларининг ривожланиши 
ва ҳайз кўриш вақти билан; ўғил болаларда соқол-мўйлов ўсиши, кекирдак ва 
овознинг мутацияси – ўзгариши. 
Қов соҳасидаги юнгларнинг ўсиши (Pubis-P) 
I босқич 
— 
калта, яккам-дуккам — Р
1 
II босқич — сал қалин ва узунроқ бўлиб, кўпроқ – Р
2
. 
III
босқич 
— 
қалин, узун, бутун қов учбурчагини эгаллаган — Рз. 

---

IV
босқич — сон ва қориннинг оқ йўлида ҳам ўсиб чиққан — Р
4
. 
Қўлтиқ ости соҳасидаги юнгнинг ривожланиши (Axillaris - А) 

I босқич — яккам - дукам 

— 
A
1
II
 
босқич — қўлтиқ оста ўртасида, сал қалинроқ -
 
А
2
Ш босқич— қўлтиқ ости қалин ва узун юнг билан қопланган— А
3
Соқол ва мўйловнинг ўсиши (Facialis - Ғ)
I босқич 
— 
юқори ва лаб устида юнг пайдо бўлиши — Ғ
1
 
II босқич — юзда қаттиқ юнглар ўсиши — Ғ
2 
Ш босқич — соқол ва мўйловнинг шаклланиши – Ғ
3
Овоз мутацияси (ўзгариши) (Yolix - Ү) 
I босқич - синиқ овоз (дўриллаган) — Ү
1
 
II босқич — эркаклар овози — Ү
2
Кекирдакнинг ривожланиши (Sarings 
- 
L)
I босқич - кўринмайди, лекин палпацияда билинади L 
1
II босқич — кўринади — L 
2
. 
22-рас: Сут безларининг ривожланиш босқичлари. 
Сут безларининг ривожланиши (Mammae - Ма) 
I босқич – сўрғич сўрғич олди айланасидан сал кўтарилган, лекин сут бези 
билинмайди – Ma
1 
II босқич – сўрғич ва унинг айланаси конуссимон, сут бези сезиларли 
кўтарилган – Ма
2
. 
III
босқич – сўрғич ва унинг айланаси конуссимон, сут бези сезиларли 
кўтарилган – Ма
з
.
IV
босқич – сўрғич сўрғич олди айланасигача кўтарилган, кўкрак бези 
шаклланган. 
Сут безларининг ривожланиш даражаси 22-расмда келтирилган. 
Қиз болаларнинг жинсий ривожланишини баҳолашда ҳайз кўриш 
вақти катта рол ўйнайди (Меnагсге - Ме) ва ҳайз кўрган ёши билан 
белгиланади. Жинсий ривожланиш ҳар бир белгининг ривожланишига қараб 
белгиланади (Аг
, 
Р
3
, Ма
3
, Ме
13
).Бирор белги ривожланмаган бўлса, у нол 
билан белгиланади (A
l
, P
I, 
V
1
, Fo, Lo).Жинсий ривожланиш умумий 
баҳоланиши мумкин. Жинсий етилишнинг 4 даражаси фарқланади: I-қов ва 
қўлтақ остида якам-дуккам калта юнглар; қизларда – сўрғич сўрғич олди 
айланасидан сал кўтарилган; II-қов ва қўлтиқ остида юнглар сал қалинроқ, 
узунроқ ва ўртани эгаллаган; қизларда – сўрғич олди айлана кўтарилиб, 
сўрғич билан конуссимон кўринишда; Ўғил
болаларда – юзларида юнг 

---

ўсиши, «овознинг синиши» (дўриллаган); Ш-қов ва қўлтиқ ости қалин ва 
узун юнг билан тўла қопланган; қизларда сўрғич ва сўрғич олди айланаси 
конуссимон, сут безлари сал кўтарилган, ҳайз кўриш бошланган; ўғил 
болаларда — соқол-мўйлов сал ўсган, овози пастлашган; IV-қов ва қўлтиқ 
ости қалин ва узун юнг билан қопланган, ўғил болаларда сон ва қориннинг 
оқ йўлида ҳам ўсган, соқол-мўйлов сезиларли ўсган; қизларда – сут безлари 
шаклланган, ҳайз кўриш доимий белгиланган. 
Баъзан белгиларнинг ҳаммаси ҳам ривожланмаган бўлади. Қов ва 
қўлтиқ остида юнгларни пайдо бўлиши жинсий ривожланишнинг 
бошланишидан дарак берса, юнг ва соқол мўйловнииг қалин ўсиши, ҳайз 
кўришининг доимийлиги жинсий етилганликдан дарак беради.