11
•
pul oo‘imlari va aylanma mablag‘larning
yetishmasligi xavfi;
•
debitor va kreditor o‘arzlarning ko‘payib ketishi
xavfi;
•
noto‘lovlar xavfi;
•
qimmatli qog‘ozlar qiymatining tushib ketishi xavfi;
•
o‘arzga olingan mablag‘larni qaytarolmaslik xavfi
va boshqalar.
Siyosiy, iqtisodiy va
ijtimoiy harakterdagi
tavakkalchilik
•
milliy mojarolar, harbiy to‘qnashuvlar, g‘alayonlar,
terrorizm xavfi;
•
ish tashlashlar, korrupsiya
va jinoyatchilik xavfi;
•
kutilmaganda solio‘, bojxona va boshqa me’g‘riy
qonunchilik hujjatlarining o‘zgarishi;
•
iqtisodiy beqarorlik va o‘sish sur’atlarining pasayishi;
•
eksport va import tartibini murakkablashtirish xavfi.
Tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq
tavakkal-chiliklarning turlari
Tashqi omillarga bog‘liq bo‘lmagan tavakkalchilik ko‘pincha quyidagi
sabablarga ko‘ra vujudga kelishi mumkin:
•
boshqaruv xodimlarining ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy va boshqa
sohalarda noto‘g‘ri o‘arorlar qabul qilishi;
•
xodimlarni tanlash va joy-joyiga qo‘yishdagi xatoliklar;
•
xodimlarning o‘z xizmat vazifasiga mas’uliyatsizlik bilan yondoshuvi;
•
-subyektni rivojlantirish
•
strategiyasi va biznes rejasini noto‘g‘ri shakllantirish;
•
o‘zini qoplamaydigan va aniq hisob-kitoblar qilinmagan loyihalarga
qo‘l urish;
•
daromadlar va xarajatlarni doimiy nazorat ostiga olmaslik;
•
biznesdagi tashqi sheriklarni tanlashga mas’uliyatsizlik
bilan
yondoshuv;
•
buxgalteriya hisobini to‘g‘ri va aniq yuritmaslik;
Bunday tavakkalchiliklarning turlarini subyekt boshqaruvchilari doimiy
ravishda kuzatib borishlari va ular natijasida yuzaga keladigan zararlarni
pasaytirish tadbirlarini belgilab borishlari mumkin.
Tashqi omillarning ta’siri natijasida yuzaga keladigan tavakkalchilik turlari
subyekt boshqaruvchilari
yoki xodimlarining hatti-
harakatlariga bog‘liq bo‘l
may,
ko‘pincha favqulodda shart
-
sharoitlarning ta’sirida yuzaga keladi.
12
Har qanda
y tadbirkorlik firmasi tavakkalchilik bilan bog‘liq faoliyat olib borar
ekan, doimiy ravishda tavakkalchilik turlarini aniqlaydi, ma’qul bo‘l
gan chegarasini
belgilaydi hamda uning keskin oqibatlaridan
o‘z
ini himoyalash
yo‘l
larini qidiradi.
Tavakkalchilikdagi xavf darajasini aniqlash, uning oldini olish
yo‘l
larini izlab
topish va oqibatida yuz berishi mumkin
bo‘lgan zararlarni pasaytirish bo‘yicha
chora-tadbirlarni amalga oshirishga oid faoliyatni tavakkalchilikni boshqarish tizimi
deb ataladi.
Tadbirkorning tavakkalchilikni boshqarish doirasidagi faoliyati
o‘z
subyektining daromadligiga tahdid soluvchi tavakkalchiliklarning ta’siridan himoya
qilishga yo‘naltirilgan.
Tavakkalchilikni oo‘ilona boshqarish subyektning uzoq muddatli istio‘bolda
muvaffao‘iyatga
erishish imkoniyatini oshiradi,
uning moliyaviy holatining
yomonlashish xavfini bir muncha
bo‘l
sada kamaytiradi.
Tadbirkor uchun paydo
bo‘l
adigan tavakkalchilikni taxminiy bilish zarurdir,
lekin buning
o‘z
i yetarli emas. Muhimi, tavakkalchilikning aniq turi korxona
faoliyatiga o‘anday ta’sir ko‘rsatayotganligi va qanday oqibatlarga olib kelishi
mumkinligini aniqlab, uni to‘g‘ri baholay bilish va shundan so‘ng
subyektining
iqtisodiy samarador
ligiga ta’sirini hisoblab topishdir.
Tavakalchilikni boshqarish
bir-
birini to‘ldirib boruvchi bir nechta bosqichlardan iborat bo‘l
adi (13-chizmaga
qarang).
Tavakkalchilikni boshqarishda eng avvalo yuzaga kelishi mumkin
bo‘l
gan
uning
turlari aniqlanadi, ular tahlil etiladi va zararning kutiladigan darajasi
hisoblanadi. Keyingi bosqichda uning oldini olish, ko‘rilishi mumkin bo‘l
gan
zararlarni pasaytirish yoki sug‘urtalash tadbirlari ishlab chiqiladi va uni boshqarish
usullari tanlanadi. Oxirgi bosqichda esa
ko‘rilgan
zararlarni qoplash, oqibatlarini
tahlil etish va bartaraf qilish choralari ko‘riladi.
Umuman olganda, tavakkalchilikni boshqarish tadbirkorga resurslardan
yanada oqilona foydalanish,
javobgarlikni taqsimlash, firma faoliyatining
natijalarini yaxs
hilash va tavakkalchilikning ta’siridan xavfsizligini ta’minlash
imkonini yaratiladi.
Tavakkalchilikdaki xavf eshtimolini tashlil etish va basholash
Xavfni
oldini
olish
yoki
pasaytirish
imkoniyatlarini
belgilash
Tavakkalchilikni boshqarish usullarini tanlash
Tanlangan usullarni qillash
Natijalarni tashlil etish va basholash
13
2. Tavakkalchilikni baholash usullari
Tavakkalchiliklarni boshqarish jarayonida asosiy e’tibor uni baholashga
qaratiladi.
Tavakkalchilikni baholash
–
uning
darajasini miq
doriy yoki sifat o‘lchamlari bilan
aniqlashdir.
Tavakkalchilikning taxminiy ehtimolini aniqlash turli
yo‘l
lar bilan amalga oshirilishi
mumkin. Ilmiy adabiyotla
Do'stlaringiz bilan baham: 
