Mavzu: banklarning kelib chiqishi va bank tizimi

Banklar bajaradigan funksiyasi (operatsiyalari) jixatidan – emission, tijorat, investitsion, ipotekali va jamg’arma banklar sifatida tavsiflanadi. Emission banklar mamlakati iqtisodiyotiga pullarni emmissiya qilish, shuningek, kredit muassasalari faoliyatini tartibga solish va pul-kredit siyosatini amalga oshirish bilan shug’ullanadi. Bunday vazifzni hozirgi paytda mamlakat Markaziy banklar bajaradi. Markziy banklar bevosita mijozlarga bank xizmatini ko’rsatmaydi va tijorat faoliyati bilan shug’ullanishi taqiqlanadi.
Tijorat banklari mamlakat bank tizimi va kredit muassasalari tartibidagi muxim ahamiyatga ega bo’lgan moliyaviy muassasalar hisoblanadi. Ular banklar bajarishi mumkin bo’lgan barcha operatsiyalarni bajaradi.
Ivestitsion banklarining asosiy faoliyati passiv operatsiyalar inatijasida shakillantirilgan moliyaviy mablag’larini asosiy ulushini qimmqtli qog’ozlarga investitsiya qilishdan iborat buladi. Mamlakatda investitsion banklar faoliyat yuritilishi uchun qimmatli qog’ozlar bozori rivojlangan va yetarli darajada investitsion muxim yaratiligan bulishi lozim.
Ipoteka banklari jismoniy va yuridik shaxslarga garov asosida uzuq muddatli kiriditlar berish bilan shug’ullanadi. Ipoteka atamasi kuchmas mulklarni garovga quyilgan kuchmas mulklarni garovga quyish natijasida vujudga keladigan moliyaviy munosabat bulib uning o’ziga xos xususiyatlarini biri garovga quyiladigan kuchmas muik kredit (qarz )oluvchining tasarufida qolishdir .
Jamg’arma banklarining asosiy mijozlari jismoniy shaxslar bulib ushbu banklarning asosiy faoliyati ahlidan muddatli omonatlarini jalb qilishda qaratilgan buladi jam qilinga qaratigan bo’ladi. Jamg’arma sifatida shakllantirilgan mablag’larni yirik tijorat banklariga savdo va qurilish tashkilotlariga investitsiya va kreditlar ko’rinishida joylashtiriladi.
Banklar bajaradigan operatsiyalarning tabiyati jihatidan- universal va ixtisoslashgan banklarga bo’linadi. Universal banklar bajaradigan barcha operatsiyalarni bajaradi. Bunga misol sifatida tijorat banklarini keltirish mumkin. Ixtisoslashgan banklar esa iqtisodiyotning ma’lum tarmog’iga xizmat ko’rsatish va shu tarmoqni rivojlantirish maqsadida tashkil etadi. Mamlakatimiz mustaqilligining dastlabki yillarida qator ixtisoslashgan banklar (o’zmeva sabzavot, Zamin bank, Yengil sanoat,G’alla bank, Paxta bank) tashkil etadi. Milliy iqtisodiyoning rivojlanishi va bozor munosabatlarining chuqurlashuvi natijasida ubshu banklar universal banklrga ajratiladi. Shuningdek ixtisoslashgan banklar tashqi iqtisodiy opertasiyalarni bajarish investitsion faoliyat bilan shug’ullanishi mumkin. biroq mamlakatimizda alohida tarmoqqa xizmat ko’satadigan yoki operatsiyalarni bajaradigan ixtisoslashgan banklar faoliya yuritmaydi. Shu bilan birga banklarning faoliyati xizmat ko’satadigan tarmoqlari filiallarining soni xizmat ko’rsatish doirasi kapitalning hajimi nuqtai nazaridan ham tasniflanadi.