Mavzu: arab davlatlari madaniyati reja: Kirish Qadimgi Arabiston tarixi va ilk davlatlarining tashkil topishi

4. Islomning paydo bo'lishi va tarqalishi.

VII va VIII asr yaqin Sharq xalqlarining tarixiy taqdirida hal qiluvchi o'zgarish davri bo'ldi. Bu o'zgarishlar insoniyat tarixida yahudiylik va nasroniylikdan keyin uchinchi monoteistik dinning paydo bo'lishi bilan bog'liq edi – Islom.

Arabistonning barqaror aholisi madaniy jihatdan orqada qolib, nisbatan qisqa vaqt ichida bu din birinchi navbatda yarim orolning ko'chmanchilari tomonidan qabul qilindi, so'ngra Arab fathlari natijasida Osiyo, Afrika va hatto Evropaning Arab xalqlari orasida – Hindistondan Ispaniyaga tarqaldi. Yangi ma'naviy va siyosiy kuch sifatida Islom uchta qit'aning ko'plab xalqlarini birlashtirdi, sobiq G'ayriyahudiylar va zardushtiylar, yahudiylar va nasroniylarning yagona musulmon jamoasida birlashib, ikki dushman kuchli imperiyani – Vizantiya va Eronni mag'lub etdi va kurash davomida Eron fath qilindi va islomlashtirildi va Vizantiya deyarli barcha Afrika va Osiyo mollarini yo'qotdi.

Islomning paydo bo'lishi vaqtida Arabistondagi ibtidoiy butparastlik pasayib ketdi. Mahalliy aholi punktlari va Arabistonning badaviylari allaqachon ibtidoiy-mifologik g'oyalarni yo'qotishgan va qo'shni xalqlar bilan keng aloqalar natijasida kirib kelgan yahudiylik va nasroniylikning ta'siri, mahalliy kultlarning ibtidoiy tabiiyligi arablarning ongiga ta'sirini sezilarli darajada zaiflashtirgan haniflarning va'zlarini idrok etish uchun zamin yaratdi. Qadimgi arablarning xudolari moddiy narsalar bilan ifodalangan, ibodat faqat marosimlarda, qurbonliklarda ifodalangan; bularning barchasi monoteistik dinlarning ta'siri ostida rivojlangan Arabiston aholisining diniy ehtiyojlarini qondira olmadi.

Shu bilan birga, ba'zi qabila birligiga bo'lgan ehtiyoj tabiiy ravishda 7 ning boshida bo'lgan davlatdan kelib chiqdi.qadimgi qabila munosabatlarining parchalanishi va davlatchilikning paydo bo'lishi bilan bog'liq chuqur inqirozni boshdan kechirgan Arab qabilalari. Rod va qabila kuchli ichki aloqalari va patriarxal uslubi bilan vayron qilingan. Yaylovlar va suv omborlari – ko'chmanchi qabilalarning jamoaviy mulki asta – sekin qabila zodagonlarining qo'liga o'tdi va zaif badaviylarning tug'ilishi kambag'al edi. Qabilaning yangi mulkiy munosabatlari kuchli Markaziy hokimiyatni o'rnatish zarurligini keltirib chiqardi. Muayyan qonun va tartibni o'rnatish, shaxsni o'zboshimchalikdan himoya qilish, halokatli badaviy anarxiyani to'xtatish va shafqatsiz qabila to'qnashuvlarini to'xtatish kerak edi.

Keyinchalik qabila munosabatlarining kengayishi Makkada bo'lib, o'sha vaqtga nisbatan katta shaharga aylandi. Qurayshning makkalik qabilasi Arabistonning barcha qabilalari bilan bir xil tuzilishga ega edi, ammo ularning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishida ularning oldida edi. Shahar boshida Quraysh qabilalarining shayxlari bor edi. Qurayshlarning iqtisodiy kuchi Arab yarim orolining Shimoliy va Markaziy qismiga tarqaldi, bu hududlarning dehqonlari va chorvachilari Makka rostovchilariga ko'proq bog'liq edi.

Yangi - - monoteistik din, dastlab ko'chmanchi shahar aholisi tomonidan qabul qilingan, va keyin Arabiston ko'chmanchilari-bu eng eski qabila yo'li atrof-muhit kelib chiqqan va Islom rivojlangan bu edi.

Yangi din va davlatning paydo bo'lishi keng kengayish bilan birga o'tdi. Iqtisodiy qiyinchiliklarni kuchaytirgan holda, tribunal bilish Arabiston yarim orolining (Suriya, Mesopotamiya, Misr) tashqarisida joylashgan eng qadimgi tsivilizatsiyalarning unumdor hududlarini egallashga intildi.

Majusiy arablar va islomdan oldingi davrda yagona Xudo (Alloh) haqida noaniq fikr bor edi, lekin Alloh asosiy Makka Xudo, Ka'baning Rabbisi kabi yagona Xudo deb o'ylamagan.

Yangi, monoteistik dinni qabul qilish Arabiston ko'chmanchilarining madaniy rivojlanishida hal qiluvchi rol o'ynadi.

Islom asoschisi va uning birinchi va'zgo'y Makka – Muhammad (sallolohi alayhi vasallam) (taxminan 571-632), Quraysh qabilasidan tug'ilgan, ammo kambag'al hoshiy, 29 avgust 570 tug'ilgan. Muhammad (sallolohi alayhi vasallam)ning onasi olti yoshida vafot etdi va unga g'amxo'rlik uning amakisi Abu Tolib tomonidan qabul qilindi. Muhammad (sallolohi alayhi vasallam) Xadicha bilan turmush qurganida 24 yoshda edi, unga bir necha bola, jumladan, Fotima qizi berdi. Muvaffaqiyatli nikoh Muhammad (sallolohi alayhi vasallam)ga ko'p yillar davomida diniy izlanishlarga bag'ishlangan bo'sh vaqtga ega bo'lishga imkon beradigan yaxshi hayot berdi. Muhammad (sallolohi alayhi vasallam)ni hayotning maqsadi va mazmuni, koinotning asoslari, yillar mobaynida hamma narsa mustahkamlanib, oxir-oqibat haqiqiy Xudoni tanib olish va haqiqiy imon qabilalariga e'lon qilish vazifasini bajarishga tayyor ekanligiga ishonch hosil qilgan.

Biz Muhammad (sallolohi alayhi vasallam)ga tengsiz tushgan vahiylar va vahiylar haqida to'xtamasligimiz kerak, faqat Muhammad (sallolohi alayhi vasallam)ning ishonchsizlikni engib, Alloh undan nimani talab qilganini hal qilganini aytaman: u Xudoning kalomini va'z qila boshladi.

Men butun dunyo bo'ylab Islomning qiyin tarqalishi bilan birga Arab fathlarida to'xtamayman, faqat 630da aytaman, Fath qilingan Makka eski xudolarning tasvirini yo'q qilgandan so'ng, har yili zulxidj (yilning so'nggi oyi) oyida ziyorat qilinadigan musulmonlarning muqaddas markaziga aylandi. Yatrib (Madina) Birlashgan davlatning poytaxti bo'lib qoldi. Xuddi shu 630da Muhammad (sallolohi alayhi vasallam) Taif shahrining ichki hududlari ko'chmanchilariga bo'ysundi. Arabiy bilish, unumdor Yamanni qo'lga kiritish va Vizantiya va Eronda jangovar otryadlarni bosib olish orqali o'z hokimiyatini kuchaytirishga intildi. 632 da Muhammad (sallolohi alayhi vasallam) vafot etganida askarlar allaqachon jihozlangan.

Islom dinining asoslari Qur'onda bayon etilgan. Qur'on 114 oyatlardan ajratilgan 6219 bobdan (suradan) iborat. Islom dini quyidagi aqida tavba kamayadi: Allohning yagona Xudoga imon, muqaddas kitobda farishtalarga imon, Allohning barcha payg'ambarlariga, taqdirni oldindan belgilash, qiyomat kuni o'liklarni tiriltirish dunyoning oxirida imon keltirish. Unda xudojo'ylik g'oyasi nasroniylikdan ko'ra ko'proq izchil amalga oshiriladi, Nasroniylikda Xudo uchta yuzda: ilohiy uchlik. Islomda - Allohdan boshqa Xudo yo'q, Muhammad (sallolohi alayhi vasallam) esa uning elchisidir. Musulmonlarning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: musulmon Allohdan boshqa hech qanday Xudo yo'qligiga va Muhammad (sallolohi alayhi vasallam) uning elchisiga ishonishi kerak; har kuni besh marta namoz (salat) qilish, kambag'allarga jamoat xazinasiga (zakot) foyda berish, Ramazon oyida ro'za tutish va Makkaga haj qilish.

Va nihoyat, yana ish boshlagan narsaga – Payg'ambar Muhammad (sallolohi alayhi vasallam)ga qaytib boraman. Quddusga uning kecha safari haqidagi afsonada, boshqa narsalar qatorida, ibodatdan keyin payg'ambarga "ibodat uyi" da uchta piyola taklif qilingan: biri asal, ikkinchisi sharob va uchinchisi sut bilan – va u ulardan ikkinchisini tanladi.

Butparastlik (asal) va nasroniy ma'naviyati (sharob) o'rtasida. Islom aslida sog'liqni saqlash va sog'lom sutdir: uning umumiy dogmalari va bajariladigan amrlari bilan u tarixiy harakatga da'vat etilgan xalqlarni oziqlantiradi, ammo insoniyatning yuksak ideallarini tushunmaydi.

Xulosa

Miloddan avvalgi III ming yillikdan boshlab. Bobil yozuvlarida magan Shohligi haqida so'z bor. Bu nom ostida, ehtimol, butun Janubiy Arabistonni qamrab olgan shohlikni Maan (yoki Main) taxmin qiladi. Xuddi shu yozuvlarda siz Amalekni, amalikit shohligini bilib olishingiz mumkin bo'lgan belux shohligini eslatib o'tasiz.

Keyinchalik, faqat Arab yodgorliklari. Janubiy Arabistonning yozuvlari, eng qadimgi 800 miloddan avvalgi. dialektda farq qiluvchi ikkita katta guruhga bo'linishi mumkin: Maan shohlarining minean yozuvlari (San-Galivi hududida va Katabana hududida joylashgan Glazer tomonidan to'plangan) va Sabey saba shohlarining yozuvlari. Eng qadimgi sabey yozuvlari oxirgi Minoy yozuvlari bilan vaqtga to'g'ri keladi. Janubiy Arabiston tarixida uchta yirik shohlikni: minean, sabey, ximyarit (klassik mualliflarning homeritlari) deb atash mumkin.

Miloddan avvalgi VI-IV asrlarda. arablar axemenidlar kuchlarining ittifoqchilari edi. Shoh Dariya i ostida tashkil etilgan Behistun yozuvida Arabiston boshqa fors satrapiyalari orasida qayd etilgan.

Miloddan avvalgi II asrda. e. Arabistonning shimoli-g'arbiy qismida arablar qadimiy butlarni bosib olgan Petra poytaxti bo'lgan Nabatay Shohligi paydo bo'ldi. Iordaniya hududidan tashqari, Nabatei zamonaviy Saudiya Arabistoni (Madain-Solih) g'arbini nazorat qilib, Sinay (Dahab) va Janubiy Suriyada (Essouida) o'z saflariga ega edi. Nabateans Arab alifbosi uchun asos bo'lib xizmat qilgan nabateans maktubidan foydalangan. Uch yuz yil o'tgach, rimliklar Nabat shohligini egallab olib, uni toshli Arabiston provintsiyasiga qo'shdilar.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1. Немировский А.И., Ильинская Л.С., Уколова В.И. Исто­рия Древнего мира. Греция и Рим. 2 т. – М.: Дрофа, 1996.

2. Ковалев С.И. История Мира. – Л.: 1948, 1986.

3. Моммзен Т. История Древнего Востока – М.: 1999.

4. Грант М. Цивилизация древнего Рима. – М.: 2003.

5. Ю. В. Яковец. История цивилизаций. – М.: ВЛАДОС. 1997.

6. История древнего мира: Восток, Греция, Рим./И. А. Ла­дынин и др. – М.: 2004.