Mavzu amaliy dasturiy ta’minot. Amaliy dasturlar paketi bilan ishlash

Matlabda ma’lumotlar toifalari
Matlab tizimidagi dasturlar matn formatidagi m-fayllardir. Matlab tizimida dasturlash tili 
quyidagi vositalarga ega: 

Har xil turdagi ma’lumotlar; 

Konstantalar va o‘zgaruvchilar; 

Operatorlar(matematik ifodalarning operatorlarini ham o‘z ichiga oladi); 

Biriktirilgan komanda va funksiyalar; 

Foydalanuvchining funksiyalari; 

Boshqaruvchi strukturalar; 

Sistema operatorlari va funksiyalar; 

Dasturlash tilining kengaytirish vositalari. 
Matlab tizimida dasturlash kodlari yuqori darajali tilda yoziladi va ushbu til tipik 
interpretator bo‘lib hisoblanadi, ya’ni dasturning har xil instruksiyasi darhol taniladi va 
bajariladi. Hamma instruksiyalarni, ya’ni to‘liq dasturni kompilyasiya qilish etapi mavjud 
emas. Matlab bajariluvchi dasturlarni yaratmaydi. Dasturlar faqat m-fayllar ko‘rinishida 
mavjud bo‘ladi. Dasturlarning ishlashi uchun Matlab muhiti zarur. Lekin Matlabda 
yozilgan dasturlarni C va C++ dasturlash tillariga translayasiya qiluvchi kompelyatorlar 
yaratilgan. Ular Matlab muhitida tayyorlangan dasturlarni bajariluvchi dasturlarga 
aylantirish masalasini hal qilish imkoniyatini beradi. Matlab tizimi uchun kompilyatorlar 
mustaqil 
dasturiy 
vositalardir. 
SHuni esda tutish kerakki, Matlabning hamma insruksiyalari ham kompilyasiya 
bo‘lavermaydi, ya’ni kompilyasiyadan oldin bunday dasturni qayta ishlash talab qilinadi. 
Kompilyasiya qilish natijasida dasturlarning bajarilish tezligi 10-15 martagacha ortishi 
mumkin. 
Matlabda 
quyidagi 
toifadagi 
ma’lumotlardan 
foydalaniladi: 
-sonli 
toifa; 
-qatorlar 
va 
simvollar; 
-ob’ektlar 
(matritsalar); 
Sonli toifadagi berilgan ikki xil: haqiqiy va kompleks sonlar bo‘lishi mumkin. Haqiqiy 

---

sonlar xuddi matematikadagi kabi ishlatiladi. Butun va kasr qismlari nuqta(.) bilan 
ajratiladi. Kompleks sonlar esa, avval eslatganimizdek a+ib yoki a+bi ko‘rinishida 
yoziladi, bu erda a va b mos ravishda kompleks sonning haqiqiy va mavhum qismlari 
deyiladi, i-belgi (yoki i, j) mavhum birlikni bildiradi(i^2=-1). Kompleks sonni 
bildiruvchi i belgi b ning chap yoki o‘ng tomoniga probelsiz yozilishi kerak, aks holda 
Matlab 
tizimi 
xatolik 
beradi. 
Umuman, ixtiyoriy toifadagi son matritsalarni, vektorlarni yoki skalyar miqdorlarni 
elementlari (qiymatlari) bo‘lishi mumkin. Xotirada barcha sonlar ikki karrali aniqlikdagi 
son ko‘rinishida saqlanadi. Sonlar aniqlangan oraliqlarning chegaralari hamda mashina 
aniqligi tizim o‘zgaruvchilari eps, realmax va realmin orqali beriladi. 
Matlabda apostroflar ichiga joylashtirilgan simvollar ketma-ketligi qator deb tushiniladi. 
Qatorlarga 
misol 
qilib 
quyidagilarni 
keltirish 
mumkin: 
a=’Matlab’ 
b=’function’ 
Bir nechta qatorlarni birlashtirish uchun xuddi vektor va matritsalar kabi ([…]) kvadrat 
qavslar 
ishlatiladi. 
Masalan, 
str1=[‘This’,’is’,’string’], 
str2=[‘Sistema’,’Matlab’] 
kabi 
ifodalar 
mos 
ravishda 
quyidagi 
simvolli 
qatorlarni 
beradi. 
str1=‘This 
is 
string’ 
str2=‘Sistema 
Matlab’ 
Ob’ekt(matritsa)lar haqida avvalgi darslarimizda etarlicha ma’lumotlar berilgan. 
Qatorlarni hosil qiluvchi va ularga ishlov beruvchi Matlabning ba’zi 
funksiya(komanda)larini keltirib o‘tamiz: 
o
blanks(n)- n ta probeldan iborat qatorni bildiradi; 
o
num2str(n)-haqiqiy sonni qatorga aylantiradi; 
o
deblanks(s)- s qatordan kerak bo‘lmagan probellarni yo‘qotadi; 
o
index(s,t)- s qatorda t qator ostining birinchi marta ko‘rinishi holatini 
chiqaradi. Agar qator osti bo‘lmasa nolni chiqaradi; 
o
randex(s,t)- s qatorda t qator ostining oxirgi marta ko‘rinishi holatini 
chiqaradi. Agar qator osti bo‘lmasa nolni chiqaradi; 
o
strcmp(s1,s2)- 1 ni chiqaradi agar s1, s2 qatorlar bir xil bo‘lsa, aks holda 0 
ni chiqaradi; 
o
strrep(s,x,y)- x qator ostining s qatorga barcha kirishlarini y qatorga 
kirishga almashtiradi; 
o
bin2dec(s)- qator ko‘rinishida tasvirlangan ikkilik sistemasidagi songa mos 
o‘nlik sistemasidagi sonni chiqaradi; 
o
dec2bin(n)- o‘nli sistemasidagi manfiy bo‘lmagan songa mos ikkilik 
sistemasidagi sonni qator ko‘rinishida chiqaradi; 
MATLAB da o’zgarmaslar, o’zgaruvchilar, vektor va matritsalarni (massivlar) 
kiritish. 
Vektor va matritsalarni shakllantirish. 

---

Matlab tizimi massivlar ya’ni matritsalar va vektorlar bilan murakkab hisoblashlarni 
bajarish uchun maxsus mo‘ljallangan tizim hisoblanadi. Har bir berilgan 
o‘zgaruvchi bu vektor yoki matritsa deb tushuniladi. Agar vektorning uch elementi 
berilgan bo‘lsa, uni kvadrat qavs ichida bir-biri bilan probel yoki vergul orqali 
ajratilib qiymatlari beriladi. Masalan: >> V=[1 2 3] V = 1 2 3 >> V=[1; 2; 3] V = 1 
2 3 Masalan, agar x=1 berilgan bo‘lsa, u holda bu x 1 ga teng bitta elementdan iborat 
vektordir. Agar vektor 4 ta elementdan iborat desak, ularning qiymatlarini kvadrat 
qavs ichida probellar bilan ajratilgan holda yozish mumkin. >>V = [2 4 6 8] V = 2 
4 6 8 Ushbu holda vektor satr holida berilgan. Agar elementlarni nuqtali vergul (;) 
bilan ajratsak, u holda vektor ustunini hosil qilamiz. >>V = [2; 4; 6; 8] V = 2 4 6 8 
Matritsalarni berish bir nechta satrlarni ko‘rsatishni talab etadi. Satrlarni chegaralash 
uchun nuqtali vergul (;) dan foydalaniladi. >>Т = [1 2 3; 4 5 6; 7 8 9] Т = 1 2 3 4 5 
6 7 8 9 Matritsa yoki vektorning alohida elementlarini V(i) yoki Т(i, j) ko‘rinishidagi 
ifodadan foydalaniladi. Masalan:
>> Т (3,2) ans = 8 Agar Т(i, j) element x ning yangi qiymatini o‘zlashtirsa, u 
holda o‘zlashtirish operatori ishlatiladi. Т (3,2) = х; Т(i) ifoda bitta ustunga ega matritsa 
elementiga bitta indeksi bilan beriladi. Masalan: >>Т (3) ans = 7 >>Т (8) ans = 6
Matlabda matritsa va vektorlar ustida amallar bajarish bir vaqtning o‘zida barcha 
arifmetik amallarni bajarish imkonini beradi. Buning uchun amal belgisi oldidan nuqta 
qo‘yiladi. MathLabda vektor va matritsalarni berish uchun maxsus funksiyalar mavjud. 
Bu funksiyalar bir o‘lchovli va ko‘p o‘lchovli massivlar yaratish uchun xizmat qiladi. 
ones funksiyasi massivning birlik elementini tuzadi.
>> а = ones (3, 2) a = 1 1 1 1 1 1 zeros funksiya nol elementli massivni yaratadi. 
>> b = zeros (2, 3) b = 0 0 0 0 0 0 Matritsani berish bir nechta satr va bir nechta ustunlarni 
ko‘rsatishni talab etadi. Satr chegaralari nuqtali vergul bilan ajratiladi. Masalan: >> M=[1 
2 3; 4 5 6; 7 8 9]; >> M M = 1 2 3 4 5 6 7 8 9 
7. Kompyuterli grafika. 
Kompyuter grafikasi tushunchasi hozirda keng qamrovli sohalarni o'z ichida 
mujassamlashtirib, bundaoddiygrafikchizishdantorealborliqdagiturlitasvirlarnihosilqilish
, ulargazebberish, dasturvositasiyordamidahattotasvirgaoidyangiloyihalarniyaratishko’z
datutiladi. Kompyuter grafikasi keng tarqalib borayotgan dastur ta'minotidir,ya'ni 
kompyuter grafikasi mavjud va yangi yaratilayotgan dasturlarga tayanadi. Zamonaviy 
kompyuter texnolgiyasida kompyuter grafikasi bilan ishlash eng ommobop 
yo’nalishlardan biri bo’lib bormoqda. Hozirda bu yo’nalish bilan hatto professional 
rassom 
va 
dzaynerlar 
ham 
shug’ullanmoqda. 
Ma'lumki inson axborotni eshitish va sezish a'zolariga nisbatan ko’rish a'zolari or?ali 
oladiKo’rgazmali axborotning o’zlashtirilishi oson bo`ladi.. Inson tabiatining ana shu 

---

xususiyati grafik operatsion tizimlarda ishlatiladi. Ularda axborot grafik ob'ektlar: 
znachoklar 
(belgilar), 
oynalar 
va 
rasmlar 
ko’rinishida 
tasvirlanadi. 
Operatsion tizimning barcha grafik ob'ektlari, shuningdek, boshqa barcha tasvirlar 
qandaydir yo’l bilan kompyuterda xosil qilinishi yoki unga kiritilishi kerak. Grafik 
tasvirlarni kompyuterga kiritish uchun maxsus tashqi (atrof) qurilmalari ishlatiladi. Eng 
ko’p tarkalgan qurilma — bu skanerdir. Sunggi paytda raqamli fotokameralarning ham 
qo’llanish ko’lami kengayib bormoqda. Ularning oddiy fotoapparatlardan farqi shundaki, 
tasvir kimyoviy yo’l bilan fotoplyonkaga tushirilmaydi, balki fotokamera xotirasining 
mikrosxemalariga yozib qo’yiladi. U erdan axborotni kabel orqali kompyuterga uzatish 
mumkin. Ayrim raqamli fotoapparatlar ma'lumotlarni fayl sifatida egiluvchan diskka 
yozib qo’yish imkoniyatiga ham ega. Diskdagi axborotni esa kompyuterga o’tkazish 
unchalik 
qiyin 
emasligini 
siz 
yaxshi 
bilasiz. 
Kompyuterga tasvirni kiritish uchun uni albatta skanerlash, rasmga olish yoki uni ushlab 
olish shart emas. Tasvirni kompyuterning o’zida xam xosil qilish mumkin. Buning uchun 
grafik muxarrirlar deb ataluvchi maxsus dasturlar sinfi ishlab chiqilgan. 
Axborotni grafik shaklda ishlab chiqish, taqdim etish, ularga ishlov berish, shuningdek, 
grafik ob'ektlar va fayllarda bo`lgan nografik ob'ektlar o`rtasida bog’lanish urnatishni 
informatikada kompyuter grafikasi deb atash qabul qilingan. 
8. Kompyuterli animatsiya.