Mavzu: Almashlab ekish va dehqonchilik tizmlari. Darsni olib borish texnologiyasi

Ekstensiv tizimi
. 
 
Bu usulda dehqonchilik qilish yangi va quruq yerlarni о‘zlashtirish hisobiga yer 
maydonlarini 
kengaytirib, 
u 
yerda 
dehqonchilik 
qilishga 
asoslanadi. 
Dehqonchilikning bu tizimidan foydalanish yaxshi natija beradi. Lekin, yer 
fondidan foydalanish, ularni suv bilan ta’minlash, yerlarni doimiy ravishda 
unumdor holda saqlab turish uchun yuqori agrotexnik talablarni bajarishga tо‘g‘ri 
keladi. Lekin aholining borgan sari kо‘payishi, dehqonchilik qilinadigan yerlarning 
kamayishi dehqonchilik madaniyatini yaxshilashni talab etadi. Dexqonchilikning 
shudgorli tizimida tashlab qo`yilgan partov yeriga ishlov berib, begona о‘tlar 
yo`qatilgan. Natijada bir yildan sung yana ekin ekish imkoniyati tugilgan. 
Dastlabki davrda ikki dalali shulgordon almashlab ekish qo`llanilgan. Ya`ni yerga 
bir yil toza shudgor sifatida ishlov berilgan, ikkinchi yili donli ekinlar ekilgan. 
Dexqonchilikning ko`p dalali о‘t tizimida yerlarning yarimidan ko`pi tabiiy 
yaylov va ko`p yillik о‘tlar bilan band bo`lgan. Qolgan qismiga don ekilgan. Ya’ni 
quyidagiga o`xshash bo`lgan: 1-6 dala ko`p yillik о‘tlar, 7-dala zigir, 8-dala toza 
shudgor, 9-dala javdar, 10-dala javdar, 11-dala toza shudgor, 12-15 dalalar g`alla 
ekinlari. Bu tizim XIX asrning ikkinchi va XX asrning birinchi yarmida yog`in- 
sochin ko`p bo`ladigan Yevropa mamlakatlarida qo`llanilgan. 
Intensiv tizimi
. 
 
Dexqonchilikning yaxshilangan g`allachilik tizmida toza shudgor, dukkakli va 
g`alla ekinlari almashlab ekilgan. Almashlab ekishda shudgor qo`llanilmasdan yoki 
nixoyatda oz miqdorda maydonlarda qo`llanilib don va boshka ekinlar navbatlab 
ekish, ekin almashinadigan tizim deyiladi. Bu tizimda fan va texnika yutuqlaridan 
foydaliniladi. 
Dexqonchilikning о‘t-dalali tizimi XIX asrning birinchi yarimida qo`llanilgan. 
Bu tizimda ko`p yillik о‘tlar va dala ekinlari navbatlab ekildi. Yerning yarmini 
yoki undan ko`progini о‘t egallagani uchun bu tizim xam samarasiz deb topildi. 

---

Dexqonchilikning intensiv tizimiga qator oralari ishlanadigan sanoat-zavod, о‘t- 
kator oralari ishlanadigan ekinlari tizimlari kiradi. Bu tizimlarda yerlar ekinlar 
bilan to`liq band bo`ladi. Agrotexnik, agrokimeviy, agromeliorativ tadbirlar fan va 
texnikaning xozirgi zamon yutuqlaridan foydalanilgan xolda dexqonchilik olib 
boriladi. 
Intensiv usulda dehqonchilik tizimini amalga oshirishda yuqoridagilar bilan bir 
qatorda yangi navlarni ishlab chiqarishga tadbiq etish, yerdan unumli foydalanish, 
suv va mineral о‘g‘itlardan tejab foydalanish va qishloq xо‘jalik maxsulotlarini 
yetishtirishning zamonaviy kamsarf xarajatli texnologiyalarini qо‘llash asosida 
mо‘l, sifatli, arzonroq mahsulot yetishtirishga qaratiladi.