Мавзу: Акциз солиƒи ва унинг бюджет даромадини шакллантиришдаги тутган урни

jadval Egri soliqlar bo'yicha daromadlar tarkibida aktsiz solig'ining salmog'i dinamikasi (foizda)¹⁸

Ko'rsatkichlar	2009 yil	2010 yil	2011 yil	2012 yil
Egri soliqlar	100	100	100	100
Aktsiz solig'i	29.1	31.4	28.6	27.8

Jadval ma'lumotlarini tahlil etar ekanmiz, oxirgi yillarda aktsiz solig'idan tushumlar salmog'i turlicha ulushlarga egaligini kuzatish mumkin. Jumladan, 2009 yilda aktsiz solig'ining budjetning egri soliqlar bo'yicha daromadlardagi ulushi 29.1 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2010 yilda 31.4 foizni tashkil etgan, ya'ni o'sganini ko'rish mumkin, 2011 yilda esa ularning salmog'ini kamayib, 28.6 foizni tashkil etganini ko'rish mumkin, 2012 yil ko'rsatkichlarida esa uning ulushi 27.8 foiz bo'lgan. Umuman olganda aktsiz solig'i bo'yicha tushumlar barqarorlik tendentsiyasiga egadir.

Yuqoridagi jadval ma'lumotlari diagrammada quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi:

3-diagramma. Egri soliqlar bo'yicha daromadlar tarkibida aktsiz solig'ining salmog'i dinamikasi (foizda)¹⁷
Davlatimiz o'z mustaqilligiga erishganidan so'ng u o'z yo'lini tanladi. Bu yul hozirgi rivojlangan davlatlar borayotgan bozor iqtisodiyotidir. Hozirgi kunda davlatimiz boshidan bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o'tish davrini boshidan kechirmokda. Rivojlangan davlatlar tajribasidan bizga ma'lumki, bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida egri soliqlarning rolini oshirish juda muhimdir, chunki katta miqdordagi mablag'ni topish uchun uni to'g'ridan - to'g'ri soliq to'lovchidan (yuridik yoki jismoniy shaxsdan), uning daromadidan undiradigan bo'lsak, u holda u bunday soliq yukini ko'tara olmaydi. Oxir oqibatda inqirozga uchraydi. Shuning uchun bu mablag'ni tovar (ish, xizmat)larni iste'mol qiluvchilar elkasiga ma'lum bir vaqtgacha (bozor munosabatlariga o'tib olguncha) yuklasak maqsadga muvofiq bo'ladi.
Endi M.Ulug'bek tuman budjeti daromadlarida aktsiz solig'i tushumlarini tahlil etsak:

4.