Mavzu: Aka-uka Grimmlarning adabiy-ilmiy ijodi va tadqiqotchilik faoliyati haqida

Mustaqil ish
Mavzu: Aka-uka Grimmlarning adabiy-ilmiy ijodi va tadqiqotchilik faoliyati haqida.
Reja:
1.Aka-uka yakob va vilgelmlarning qisqacha hayoti va ijodi
2.Aka-uka Grimmlarning mashhur ertaklari.
3.Aka - uka grimlarning metodi.
Aka-uka (Yakob 1785- 1863. Vilgelm 1786-1859) Grimm­lar Magburg universitetida o'qishib yurgan chog'laridayoq o'rta asr olmon tarixi va madaniyati, huquq va mifologiyasi, xalq og'zaki ijodi hamda til va adabiyoti bilan shug'ullana boshladilar.

O'qish, o'z ustlarida qattiq_ ishlash Grimmlar uchun baxt yo'li bo'ldi. Ular awal Gettingen, keyinchalik esaBerlinuni-versitetining professorlari bo'ldilar. Yakob olmon tili gramma-tikasi va mifologiyasini, Vilgelm o'rta asr olmon adabiyoti va xalq og'zaki ijodini o'rgana boshladilar. Olmon xalq og'zaki ijodining gullab-yashnashiga, olam kezishiga bir ko'prik yasa-dilar. Nihoyat, 1812-yilda Grimmlar tomonidan yozilgan ertak-lar bir necha jildli ,,Bolalar va oilaviy ertaklar" yuzaga keldi. 1815-yilda 2 jild, 1822-yilda esa har ikkala jildni umum-lashtiruvchi uchinchi jild bosilib chiqdi.

Grimmlar ertaklarning ko'pchiligini bevosita ertak aytuv-chilardan tinglab, ba'zilarini esa dehqonlar bilan suhbatlashib yozib oladilar. Xalqdan olingan ertaklarning har biri Grimmlar tomo­nidan qayta ishlanib, badiiy tus olib, yana xalqqa qaytariladi.

Grimmlarning uch jildlik kitobiga ikki yuzdan ortiqroq ertaklar jamlangan bo'lib, unda mualliflar ko'proq afsonaviy, maishiy va hayvonlar haqidagi ertaklami umumlashtirishga harakat qilganlar. Har bir ertakda saxiylik, mehnatsevarlik, botirlik kabi fazilatlar bilan birga, qo'rqoqlik ustidan kulish, dangasalik va yolg'onchilikni qattiq qoralash birinchi o'rinda turadi. Shunisi ham quvonchliki, ko'pincha Grimmlar ertaklarining asosiy qahramonlari shoh va shahzodalar emas, balki kambag'al, beva-bechoralarning o'g'il-qizlari, cho'pon yoki askar bo'ladi. Ular o'zlarining ibratomuz ishlari bilan ertak tinglovchida chuqur taassurot qoldiradi.

Aql bilan ish ko'rish, bilimdonlik „Tilla g'oz", „Shishadagi arvoh", „Uch aka-uka" ertaklarida yaxshi berilgan.

Grimmlarning dunyoga mashhur „Zolushka", „Qor qiz"' ertaklarining qahramonlari hammadan turtki yeydigan, so'kish eshiladigan va eng past hamda qiyin yumushlarni bajaradigan qizlar bo*lib, ertak davomida o'zlarining halol mchnatlari, yoqimli so'z va tabassumlari bilan baxtiyor bo'ladilar.

Grimmlarning „Quyon bilan lipralikan", „Bo'ri va lulki" asarlari masal janriga yaqin turishi bilan kitobxonda katta taassurot qoldiradi.

„YaIqov Geyns", „Gansning baxti", „Botir tikuvchi", „Yosh pahlavon", „Brcmen musiqachilari" kabi ertaklari o'zbek bolalarining ham sevimli asarlariga aylanib qolgan.

„Yosh pahlavon" ertagidagi botir obrazi kichik maklab yoshidagi bolalarda katta qiziqish uyg'otadi. U halol, pok inson bo'lib, rostgo'ylik, to'g'riso'zlik shaydosi. Shu sababga ko'ra u yo'lida uchragan liar qanday to'siq va g'ovni shoshilmay, jasorat va mardlik bilan yengadi, maqsadiga erishadi.

„Botir tikuvchi"ning sujeti ko'pchilikka yaxshi tanish. Qah-ramon nogahon bir nechta pashshani bir urishda nobud qilish bilan o'ziga o'zi botir, dovyurak tamg'asi — shiorini yozib, yel-kasiga osib oladi. U baxtini, taqdirini sinab ko'rish, peshanasida borini qo'lga kiritish maqsadida safarga otlanadi.

Botir tikuvchi tadbirkor, epchil, chaqqon. „Qochib qolguncha otib qol" qabilida dovyuraklik bilan ish ko'rishi unga katta shuhrat keltiradi. G'orda behisob devlar ustidan puxta-pishiqligi bilan g'olib chiqadi. Dev ko'tarib olgan daraxt shoxlari ustida qush kabi yengil o'tirishi. dcvlarning savollariga qo'rqmay, ustalik bilan javob berishi asrlar osha kitobxonni hayratga solib kelmoqda.

Botir tikuvchi uchun og'ir sinov o'rmondagi ikki pahlavon bilan „olishuv" bo'ladi. Podshoh tomonidan ikki pahlavonlarni mag'lub qilish vazifasini olgan botir tikuvchi tavakkal qilib yo'lga tushadi. Ustlariga tosh tashlash hisobiga ularo'rtasida nifoq chiqaradi. Ikki jangchi bir-birini tosh bilan urib nobud qiladi.

Tadbirkor yigit bilimdonlik, o'ylab ish ko'rish bilan o'r­mondagi shoxdor maxluq ustidan g'olib chiqadi.

Botir tikuvchining yumshoq so'zligi, muloyimlik bilan ish ko'rishi yosh kitobxonda yaxshi taassurot qoldiradi. Ularda ham xuddi o'sha botir tikuvchi kabi yetuk insonlar bo'lishga, botir, pahlavon bo'lishga havas uyg'otadi.

Aka-uka Grimmlarning qaysi asarini olmang, hammasida ham, eng avvalo, mehnatkashlik, mehnatga muhabbat g'oyasi yotadi.

Ikkinchidan, har qanday holda ham, har qanday mushkul ish boshiga tushganda ham o'sha qahramon chora qidiradi, tadbirkorlik, ishbiJarmonlik yo'lidan boradi va ofatdan qutuladi. Tulki kabi hiyla va makr ishlatadigan jonivor bo'lmasa kerak. Grimmlar ularga qarama-qarshi qilib g'ozlar obrazini yaratishadi.

G'ozlar har doim chorasiz — bo'sh, beg'am hayot kechi-radilar. Grimmlarda vaqti kelganda o'sha boqibeg'am g'ozlar ham sergak, tetik, tadbirkor, ishbilarmon bo'lib ketishlarini, olg'ir, muttaham tulkilarni ham dog'da qoldirishlarini kuzatamiz.

Tulki o'tloqda yurgan g'ozlarni yemoqchi. Ular o'limlari oldidan bitta qo'shiq aytib, so'ngra tulkiga yem bo'lishlarini so'raydi. Ammo uzundan uzoq „g'a-g'a"lari tulkini zeriktiradi, uning tinka-madorini quritadi. oxiri g'oz — o'ljadan voz ke-chishga majbur bo'ladi:

„Dastlab bitta g'oz qo'shiq aytibdi. Uning qo'shig'i mana bu-naqa uzundan uzoq ekan:

— G'a, g'a-g'a-g'a, g'a-g'a!

Undan keyin ikkinchi g'oz jo'r bo'libdi:

— G'a, g'a-g'a-g'a, g'a-g'a, g'a-g'a-g'a!...

Ulardan so'ng to'rtinchisi xonish qilibdi:

— G'a, g'a-g'a-g'a, g'a-g'a, g'a-g'a-g'a, g'a-g'a-g'a.

To'rtinchi g'ozdan keyin beshinchi g'oz ham:

— G'a, g'a-g'a-g'a, g'a-g'a, — deb qo'shiq boshlabdi.

Oxiri hamma g'ozlar birgalikda qichqirib, „g'a-g'a-g'a"lashga

tushibdilar:

— G'a-g'a-g'a, g'a-g'a-g'a, g'a-g'a-g'a, g'a-g'a-g'a...

Qachonki, g'ozlar qo'shig'i tamom bo'lsa, ertak ham tugaydi.

Shundagina tulki g'ozlarni yeydi.

Biroq aqlli g'ozlar qo'shiqni to'xtatishni o'ylashmabdi. Ular hozir

ham „g'a-g'a-g'a, g'a-g'a-g'a", — deb qichqirib turishgan emish".


Sevimli ertaklaringiz qayerdan kelgan? Ular nemis yerlaridan kelgan. Til va xalq og‘zaki ijodi mutaxassislari – birodarlar tomonidan to‘plangan va qayta ishlangan xalq ertaklari. Bir necha yillar davomida eng yaxshi og'zaki hikoyalarni yozib, mualliflar ularni shu qadar qiziqarli va chiroyli tarzda takomillashtira oldilarki, bugungi kunda biz bu ertaklarni bevosita ular tomonidan yozilgan deb qabul qilamiz. Aka-uka Grimmlar ertaklari qahramonlari xalq og‘zaki ijodida bo‘lganidan ko‘ra mehribon va zo‘rroq bo‘lib, tilshunoslar qilgan ishning ajoyib ma’nosi ham shundan iborat. Ular har bir asarda ezgulikning yovuzlik ustidan so‘zsiz g‘alabasi, jasorat va hayotga muhabbatning ustunligi haqidagi fikrlarni barcha syujetlarda o‘rgatadi. Ular qanday nashr etilgan Tales aka-uka do'st deb bilgan odamni o'g'irlamoqchi bo'ldi, ammo vaqti yo'q edi. 1812 yilda kollektorlar birinchi nashrini amalga oshirishga muvaffaq bo'lishdi. Asarlar darhol bolalar asari sifatida tan olinmadi. Ammo professional tahrirdan so'ng ular butun mamlakat bo'ylab ko'p miqdorda tarqaldi. 20 yil ichida 7 marta qayta nashr etilgan. Asarlar ro'yxati kengaydi. Oddiy xalq ijodiyoti turkumidagi ertaklar yangi adabiy janrga aylandi. Aka-uka Grimmlar haqiqiy yutuqni amalga oshirdilar, bu butun dunyoda qadrlandi. Bugungi kunda ularning ijodi YuNESKO tomonidan yaratilgan o‘tmishning buyuk merosi xalqaro ro‘yxatiga kiritilgan. Aka-uka Grimmlar ertaklarining zamonaviyligi nimada? Kattalar bolalikdan ko'plab ertaklarning nomlarini eslashadi. Chunki aka-uka Grimmlar asarlari o‘zining sehrli bayon uslubi, syujetlarining rang-barangligi, hayotga muhabbat va har qanday hayotiy vaziyatlarda qat’iyatlilikni targ‘ib etishi bilan o‘ziga xos zavq va o‘ziga jalb etadi. Va bugun biz ularni bolalar bilan birgalikda o'qishdan xursandmiz, qaysi ertak bizga ko'proq yoqqanini eslab, bugungi kunda mashhur bo'lganlar bilan qiziqish bilan taqqoslaymiz. Bizning sahifamizda aka-uka Grimmlarning barcha ertaklari mavjud. Aka-uka Grimmlarning ertaklari barcha asarlarning toʻliq toʻplamidir. Ushbu ro'yxatga aka-uka Grimmlarning ertaklari, hayvonlar haqidagi ertaklari, aka-uka Grimmlarning yangi ertaklari ham kiradi. Aka-uka Grimmlarning ertak olami ajoyib va ​​sehrli bo'lib, yaxshilik va yomonlik syujetini to'ldiradi. Aka-uka Grimmlarning eng yaxshi ertaklarini bor.Aka-uka Grimmlar Hanau (Hanau) shahrida amaldor oilasida tug'ilgan. Ularning otasi dastlab Xanauda advokat bo'lgan, keyin Xanau shahzodasi bilan huquqiy masalalar bilan shug'ullangan. Katta akasi Jeykob Grimm (01.04.1785 - 20.09.1863), 1785 yil 4 yanvarda, kichigi - Vilgelm Grimm (24.02.1786 - 12.16.1859) - 24 fevralda tug'ilgan. , 1786. Tilshunoslar sifatida ular ilmiy nemisshunoslikning asoschilaridan biri bo'lib, etimologik "Nemis lug'ati"ni (aslida butun nemischa) tuzdilar. 1852 yilda boshlangan nemis lug'atini ishlab chiqarish faqat 1961 yilda yakunlandi, ammo shundan keyin u muntazam ravishda qayta ko'rib chiqildi. Erta bolalikdan boshlab, aka-uka Grimmlarni qabrgacha davom etgan do'stlik birlashtirgan. Otalari vafotidan keyin, 1796 yilda ular onasi tomonida xolasi qaramog'iga borishga majbur bo'ldilar va faqat uning sharofati bilan ular ta'lim muassasasini tugatdilar. Ehtimol, aynan erta ota-onasiz qolish ularda birodarlik rishtalarini umrbod mustahkamlagandir. Aka-uka Grimmlar har doim o'qish istagi bilan ajralib turishgan, ular hatto otalaridan o'rnak olib, Marburg universitetiga huquqshunoslik fakultetiga o'qishga kirishgan. Ammo taqdir boshqacha qaror qildi va u haqiqatan ham adabiyotni o'rganishda o'z da'vatini topdi. Aka-uka Grimmlarning eng mashhur ertaklari: "Bremen musiqachilari", "Bola - barmoq bilan", "Jasur tikuvchi", "Oppoq qor va etti mitti".Aka-uka Grimmlarning ertaklari. sizga barcha ertaklarning to'liq to'plamini taqdim eting. O‘rmonda yolg‘iz qolgan, uyiga yo‘l izlayotgan o‘g‘lonlarning og‘ir taqdiri har birimizni tashvishga solardi. Va "aqlli Elza" - barcha qizlar unga o'xshashni xohlashdi. Grimm Yakob (1785-1863) va Vilgelm (1786-1859) - nemis filologlari, Prussiya Fanlar akademiyasining professorlari va akademiklari, yozuvchilar, folklor yig'uvchilar, hikoyachilar.. E'tiborli asarlar: "Oltin g'oz".

Aka-uka Grimmlarning tarjimai holi O'g'il bolalar birin-ketin tug'ildi. Oqsoqol - Yoqub - 1785 yil 4 yanvar (Uloq), Vilgelm - keyingi yilning 24 fevrali (Baliqlar). Aka-uka birga o'sgan, tabiatda sayr qilishni, hayvonlarni tomosha qilishni, ularni chizishni, gerbariylarni yig'ishni yaxshi ko'rishardi. Shunday qilib, vatanga muhabbat paydo bo'ldi. Bu yoki boshqa xalqlarni aynan nima birlashtirganligi haqida munozaralar uzoq vaqtdan beri davom etmoqda: iqtisodiy tuzilmaning o'xshashligi, umumiy armiya, bosh suyagining shakli (ba'zi odamlar tasavvur qilganidek) yoki, ehtimol, til. ? Ma’lum bo‘lishicha, bularning barchasida bir muqova ostida to‘plangan va yangicha tahrirlangan, lekin nemis grammatikasining hali mavjud bo‘lmagan barcha an’anaviy belgilarini hisobga olgan holda xalq afsonalari, ertaklari, masallari katta rol o‘ynashi mumkin. Aka-uka Grimmlarga kelsak, biz ajoyib hodisaga duch kelamiz: ertaklar grammatikani tug'dirdi! Germaniya, aslida, hali mavjud emas edi. Evropa kengliklarida tarqalgan knyazliklarning orfoepik konstruksiyalarning o'xshashligidan tashqari umumiy jihatlari juda oz edi. Aka-uka mos ravishda 10 va 11 yoshga to'lganida, otalari vafot etdi. Keyin oila uchun bu tom ma'noda umidlarning barbod bo'lishi edi, uni shakllantirishga ham vaqtlari yo'q edi! Yoqub va Vilgelmdan tashqari, oilada ukasi va uchta juda kichik singlisi ham bor edi - no'xat kabi bolalar! Ammo ular omadli bo'lishdi. Juda badavlat xola - onaning qarindoshlari - bolalarni kundalik hayotda va ta'limda keyingi tartibga solish uchun ham xarajatlarni, ham g'amxo'rlikni o'z zimmalariga oldilar. O'g'il bolalar dastlab Kassel litseyiga yuborildi va ikkalasi ham o'qishga qodir bo'lganligi sababli, ular Marburg universitetiga qiyinchiliksiz kirishdi. Ular, albatta, marhum otalaridan o'rnak olib, huquqshunoslikni tanladilar. Yana nima? Aytgancha, bu erda birodarlik munosabatlari kuch sinovidan omon qoldi. Jeykob Vilgelmdan yarim yil oldin universitetga kirgan va ular bir muddat ajralishga majbur bo'lishdi. Bu juda qiyin bo'lib chiqdi - alohida yashash! Shunday qilib, ular uzoq vaqt davomida boshqa hech qachon ajralishmadi. Aka-uka Grimmlar nemis yozuvchilari, asli amaldor oilasidan, otalari advokat edi. Ularning bolaligi Germaniyaning Kassel shahrida o'tdi, lekin ular Xanauda tug'ilgan. Oq yorug'likni birinchi bo'lib Yoqub ko'rgan, 1785 yil 4 yanvarda, keyingi yili, 1786 yil 24 fevralda Vilgelm tug'ilgan. Bolalikdan birodarlar bir butun bo'lib qoldilar, ularning do'stligi umrlarining oxirigacha davom etdi. Ular kuchli va bardoshli o'g'illar bo'lib etishdi. 10 yildan keyin oilada qayg'u paydo bo'ldi, otasi vafot etdi va oila og'ir moliyaviy ahvolda qoldi. Ikki o'g'lini o'rgatish yolg'iz ona uchun qiyin edi, lekin jiyanlarini juda yaxshi ko'radigan xola yordamga keldi va u singlisiga aka-uka Grimmlarni o'rganishga yordam berdi. Talabalar sifatida aka-uka Grimmlar katta muvaffaqiyatlarga erishdilar, ular litseyda eng zo'r edilar va uni tugatgandan so'ng ular Marburg universitetiga o'qishga kirdilar va u erda huquqshunoslik bo'yicha tahsil oldilar. Talabalik yillarida birodarlar o'qishga qiziqishni kuchaytirdilar, ular nemis va xorijiy adabiyotlarni o'qidilar. Jeykob va Vilgelm ertakchi sifatida o'z faoliyatini 1803 yilda boshlagan, ular 1822 yilda mashhur "Bolalar va oila ertaklari" to'plamlari tufayli shuhrat qozongan. To'plam 200 ta ertakdan iborat bo'lib, ularda mashhur "Bremen musiqachilari", "Oppoq qor", "Zolushka" ertaklari mavjud. Olimlar aka-uka Grimmlar o‘z ertaklarini o‘zlari eshitgan xalq ertaklari asosida qurganliklari va o‘zlari yozmaganliklari haqidagi versiyalarni ilgari surdilar, ammo bu versiyaga qaramay, ularning to‘plamlari turli tillarga tarjima qilingan. Yakob va Vilgelm umrlarining so‘nggi yillarini birinchi nemis tili lug‘atini yaratishga bag‘ishladilar. Uilxaym birinchi bo'lib vafot etdi, lekin u lug'atda D harfini to'ldirishga muvaffaq bo'ldi va 1859 yil dekabrda vafot etdi. Yoqub A, B, C, E harflari bo'yicha lug'at tuzishga muvaffaq bo'ldi va ukasidan 4 yilga uzoqlashdi. Yoqub 1863 yilda o'z stolida vafot etdi. Bolalar uchun 4-sinf Aka-uka Grimmlarning tarjimai holi asosiy narsa haqida "Birodarlik yaqinligi har qanday devorlardan kuchliroqdir" - mashhur faylasufdan iqtibos. U aka-uka Grimmlar hayoti davomida saqlab kelgan o'zaro tushunish va munosabatlarni tasvirlash uchun eng mos keladi. Jeykob 1785 yilda tug'ilgan, bir yildan keyin esa Vilhem Grimm. Ular ob-havo edi va bolalikdan ular do'stligi eng kuchli bo'lishi uchun yaratilganiga ishonishdi. Aslida shunday bo'ldi. Ularning oilasida 1 akasi va 3 opasi bor edi. Hayot odatdagidek o'tib ketdi. Otam Xanau shahrida advokat bo'lib ishlagan va birozdan keyin shahzodaning yuridik maslahatchisi bo'lgan. Onasi mehribon, g'amxo'r, yumshoq va dono ayol edi. Ammo kunlarning birida yaxshi tashkil etilgan hayotga ta'sir qiladigan baxtsizlik yuz berdi. O'g'il bolalar 10 va 11 yoshga to'lganda otasi vafot etdi. Yoqub oilaning eng kattasi bo'lib, pul topishga harakat qildi, ammo ma'lumot yo'q, munosib daromad yo'q. Shunda ularning onasining xolasi yordamga keladi. U oilaga pul bilan yordam beradi va bolalarga ta'lim olish imkoniyatini beradi. O'g'il bolalar o'z qobiliyatlarini ko'rsatgani uchun Kassel litseyini tugatgach, Makburg universitetiga o'qishga kirishdi. U yerda ta’limni davom ettirishga qaror qilib, otalarining ishi – huquqshunoslikni davom ettirishni xohladilar. Bir kuni ajralishlarining yagona sababi Yoqubning olti oy erta kirib kelishi edi. Ammo keyin ular birgalikda o'qishni davom ettirishdi va uzoq vaqt davomida hech qachon ajralishmadi. Universitetda aka-uka o'z ishini yaxshi ko'radigan filologlarni uchratishdi va bu ishtiyoqni aka-ukalarga berishdi. Ular miflar, bolalar ertaklari, afsonaviy hikoyalarni o'rganish bilan jiddiy shug'ullangan. Shu bilan birga, ular so'zlar, afsonalar va boshqa ko'p narsalar tarixini chuqur o'rganish qonuniy hiyla-nayranglarni saralash kabi 1812 yilda ular o'zlarining birinchi bolalar va oila ertaklari to'plamini nashr etishdi. Uch yil o'tgach, ikkinchi nashri chop etildi. Endi ularni butun Yevropa o‘qidi va yevropalik filologlar kuzatdilar. Shunday qilib, birodarlar - yozuvchilarning izi boshlandi. Aka-uka, ham filologiyaga, ham huquqshunoslikka bo'lgan muhabbatlariga qaramay, o'z yo'lidan borishdi, lekin baribir bir-birlarini sevib, yordam berishdi. Aka-uka Grimmlar o'z hayotlari davomida 210 ta ertak va afsonalar yozdilar, odamlar ularning asarlaridan dunyoning 160 ta tillarida o'qishlari mumkin. Ular ham professional kutubxonachilar edilar (ular ko'p vaqtlarini u erda o'tkazdilar va ishladilar va o'qidilar). Endi bir nechta qiziqarli faktlar Ularning ertaklari uchun mis illyustratsiyalar akasi Lyudvig Emil Grimm tomonidan yaratilgan. 2006 yilda ularning tug'ilgan shahri "Aka-uka Grimmlar shahri" rasmiy maqomini oldi. 1896 yilda ularning shahrida, shahar hokimiyati maydonida yodgorlik o'rnatildi. Aynan u ertaklarda ko'chalarni keltirib chiqargan. A. Pushnikning “Baliqchi va baliq haqidagi ertak” asari aka-uka Grimmlarning “Baliqchi va uning xotini” ertakidan kelib chiqqan. Jeykob Grimm uning nomi bilan atalgan lingvistik qonunni ishlab chiqdi. Nemis tilida unlilar harakati to'g'risidagi qonun. Aka-uka Grimm, Yakob va Vilhemlar haqli ravishda german filologiyasining otalari, tilshunoslari va birinchi etimologik lug'atni (rejaga ko'ra, u juda katta bo'lishi kerak edi. Hayoti davomida ular D ga yetganlar, qolganlari esa edi.) filologlar tomonidan keyingi 10 yil ichida yakunlandi). Grimmning ertaklari bolalar uchun tushunarli, ayni paytda ibratli tilda

huquqshunos Filipp Vilgelm Grimm va Doroteya oilasida farzand tug‘ildi. Uning ismini Yakob deb qo‘yishdi. Oradan bir yil o‘tib — 1786-yil 24-fevralda Vilgelm dunyoga keldi. Aka-ukalar otasining so‘zini ikki qilmaydigan, onasiga uy ishlarida yordamlashadigan aqlli bolalar bo‘lib voyaga yetdi. Ular farzandsiz, beva ammasi — Shlemmer xonimni ham tez-tez ko‘rgani borib turardi. Ayol ham jiyanlari bilan ovunib, ularga o‘qish va yozishni o‘rgatdi.

Bo‘lajak ertaknavislarning otasi — Filipp Grimm o‘qimishli odam edi. Margburg universitetining huquqshunoslik fakultetini tamomlagach, ish faoliyatini Xanau sudida advokatlikdan boshlagan. Oradan bir necha yil o‘tib, oila boshlig‘i qo‘shni Shtaynau shahriga boshqaruvchi hamda sudya etib tayinlandi. Ushbu kichik shaharchada Grimmlar oilasi o‘zining eng baxtli damlarini boshdan kechirdi. Keyinchalik ham Yakob va Vilgelm bu shahardagi tor ko‘chalar, xushmanzara olmazor, ulkan qadimiy qo‘ng‘iroq, shahar boshqarmasining toshdan qurilgan binosi hamda ular bilan yonma-yon yashagan sevimli ustozlari — Sinkxan haqida tez-tez eslardi. O‘sha yillari Grimmlar oilasi yana to‘rt kishiga ko‘paydi. Uch o‘g‘il — Karl, Ferdinand, Lyudvig hamda Sharlotta dunyoga keldi.

Oila tejamkorlik bilan yashashiga qaramay, bolalarning o‘qishi va yeb-ichishi uchun hamma narsa yetarli edi. Filipp Grimm katta oilani yetarlicha ta’minlash uchun tinimsiz ishlardi. Kutilmaganda oila boshlig‘ining oddiy shamollashdan 44 yoshda vafot etishi Grimmlarning baxtli hayotiga nuqta qo‘ydi. Bir necha oy o‘tib, bolalarning sevimli ammasi — Shlemmer xonim ham olamdan o‘tdi. Doroteya esa olti bola bilan beva qoldi.

11 yoshli Yakob oilaning bosh erkagi sifatida uka-singillariga g‘amxo‘rlikni o‘z zimmasiga olishi kerak edi. Doroteya iqtisodiy qiyinchiliklarga qaramay, to‘ng‘ichini bilim olish uchun Kasselda yashovchi opasi Genriettaning oldiga jo‘natdi. Opasiga xat yo‘llab, o‘g‘lini gimnaziyaga joylashini iltimos qildi. Oqko‘ngil opa iltimosni rad etolmadi, avval Yakobning, keyin Vilgelmning o‘qishi uchun pul to‘ladi.

Aka-ukalar yana birga, bir joyda tahsil ola boshladi. Oilasidan uzoqda, erkinlikda yashashiga qaramay, bolalar onasi va xolasining g‘amxo‘rligini suiiste’mol qilmadi. Barcha mashg‘ulotlarga o‘z vaqtida qatnab, bor kuch-g‘ayrati bilan bilim olishga intildi. Darsdan bo‘sh vaqtlari esa ko‘cha kezishdan ko‘ra, rasm chizish, yondaftarlariga sevimli asarlaridan olingan qiziqarli parchalarni yozib borishni afzal ko‘rdi. O‘shandayoq ularda adabiyotga qiziqish paydo bo‘la boshlagandi.

Gimnaziyani tamomlagach, Yakob otasining kasbini davom ettirish uchun Margburg universitetining huquqshunoslik fakultetiga o‘qishga kirdi. Vilgelm esa astma tashxisi tufayli xolasinikida qolishga majbur bo‘ldi. Davolanib, sog‘aygach, darhol akasining ortidan bordi va u ham imtihonlardan o‘tib, Margburg universiteti talabasi bo‘ldi.

Yakob o‘qish jarayonida uni huquqshunoslikdan ko‘ra adabiyot ko‘proq qiziqtirishini tushunib yetdi. Har qancha urinmasin, ijod qilish istagidan sira voz kecholmadi. Bu ishlarga jonajon ukasi — Vilgelmni ham jalb qildi. Ular universitetda o‘qib yurgan kezlaridayoq o‘rta asr olmon tarixi va madaniyati, huquqshunosligi va mifologiyasi, xalq og‘zaki ijodi hamda til va adabiyotini o‘rgana boshladi. 1808-yili Yakob o‘z izlanishlarini davom ettirish maqsadida Parijga yo‘l oldi. U yerda xalq ertaklari, afsona va rivoyatlar to‘plovchi olimlar bilan tanishdi. O‘zi ham xalq og‘zaki ijodi namunalari, keyinroq esa nemis adabiyoti va filologiyasi namunalarini to‘plashga kirishdi.

Yakob ona Vataniga qaytganida uni yoqimsiz holat qarshi oldi — Kassel shahrini fransuz imperatori Napoleon bosib olgandi. Shunday og‘ir vaziyatda aka-ukalarning boshiga yana bir tashvish tushdi — onalaridan ayrilishdi. “1808-yilning 27-may sanasida bizning jondan sevgan onamiz — Doroteya xonim bor-yo‘g‘i 52 yoshida vafot etdi. Biz olti yetim uning ortidan bo‘zlab qoldik. Hozir hech qanday so‘z bizga tasalli berolmaydi”, deb yozadi Yakob kundaliklarida.

Oila mas’uliyatini zimmasiga olgan Yakob qo‘shimcha ish qidira boshladi. Nihoyat uni qirol kutubxonasiga boshqaruvchi lavozimiga ishga olishdi. Unga qadimgi kitoblarni o‘rganish vazifasi yuklatildi. Yakob uchun bu ayni muddao edi. Bu vaqtda salomatligida o‘zgarishlar kuzatilgan Vilgelm akasining moddiy va ma’naviy qo‘llab-quvvatlashi bilan Galla kurortida davolanib qaytdi. Bir necha oydan so‘ng qayta uchrashgan aka-ukalar o‘z orzulari — qadimgi german adabiyotini tadqiq etishga kirishdi. Yakob olmon tili grammatikasi va mifologiyasini, Vilgelm esa o‘rta asr olmon adabiyoti va xalq og‘zaki ijodini o‘rgana boshladi. Muqim ish joyi bo‘lmagan Vilgelm ko‘plab shaharlardagi kutubxonalarda bo‘lib, ilmiy ishi uchun zarur qo‘lyozmalarni to‘pladi. She’r va qo‘shiqlardan tashqari, tildan-tilga o‘tgan afsona va rivoyatlarni yig‘di. Ularni yozib olish uchun Grimmlar nafaqat olimlar, balki uyma-uy yurib, oddiy odamlar bilan suhbatlashar, qo‘shnilarinikiga bajonidil mehmonga borardi. Ular shu tariqa xalqdan olgan yuzlab xalq og‘zaki ijodi namunalarini qayta ishlab, ularga badiiy tus berib, yana xalqqa qaytardi. 1812-yili ularning mashaqqatli mehnati mahsuli bo‘lgan “Bolalar va oilaviy ertaklar” to‘plami nashrdan chiqdi. Aka-ukalar uni bir necha bor qayta nashr ettirdi. Har safar yangi qo‘shimchalar bilan boyitib, xalq tilidan yagona adabiy tilga moslashtirdi. “Biz ertaklarni o‘z holicha saqlashga harakat qildik, — deydi aka-uka Grimmlar. — Ulardagi hech bir voqea-hodisa o‘ylab topilmadi, bo‘rttirilmadi, o‘zgartirilmadi. Faqat ertaklarning yozilishi hamda alohida qismlarga ajratilish usuli bizga tegishli”.

Aytishlaricha, aka-uka Grimmlar ertaklarining birinchi jildi chop etilishida Vilgelmning bo‘lajak rafiqasi, Kassel shaharchasidagi dorixona egasining qizi — Dortxen Vildning ham hissasi bo‘lgan. Har safar uchrashuvga chiqqanlarida qiz Vilgelmga bolaligida onasidan eshitgan “Metelitsa xonim”, “Oltita oqqush” va boshqa ko‘plab ertaklarni aytib bergan.

Grimmlar chop ettirgan to‘plamning birinchi jildiga 86, ikkinchi jildiga 70 ta ertak kiritildi. Kitob jami 7 marta nashr etildi. 1857-yili chop etilgan so‘nggi nashrdan 200 dan ortiq ertak va rivoyat joy olgan bo‘lib, ularda mualliflar ko‘proq afsonaviy, maishiy va hayvonlar haqidagi ertaklarni umumlashtirishga harakat qilgan. Har bir ertakda saxiylik, mehnatsevarlik, botirlik kabi fazilatlar ulug‘lanib, qo‘rqoqlik, yolg‘onchilik va dangasalik qattiq qoralanadi. Aka-uka Grimm ertaklarining o‘ziga xos jihati shundaki, ularning asosiy qahramonlari shoh va shahzodalar emas, balki kambag‘al, beva-bechoralarning farzandlari, oddiy cho‘pon yoki askar yigitlar edi. Ertaklarda ularning ibratomuz ishlari barchaga namuna qilib ko‘rsatiladi.

Ammo kitobning ilk nashri ko‘plab tanqidlarga uchradi. Ertaklar bolalar uchun yozilgan bo‘lsa-da, ular kichik yoshdagi o‘quvchilarga to‘g‘ri kelmasligi aytildi. Chunki ertaklarning asl talqinida birmuncha shafqatsiz va qo‘rqinchli sahnalar mavjud edi. Masalan, ertak qahramoni Rapuntselning shahzodadan homilador bo‘lib qolishi, Oppog‘oyga dushmanlik qiladigan yovuz malika aslida qizning haqiqiy onasi bo‘lib chiqishi va boshqalar. Ayrim ertaklarda esa ota o‘z qizining qo‘llarini kesadigan joylar ham bo‘lgan. Bunday holatlar hatto XIX asrda ham shafqatsizlik hisoblanardi. Shu bois keyinchalik ertaklarning syujeti o‘zgartirilib, bizning davrimizgacha ularning ancha yumshoq talqinlari yetib keldi.

Bugun dunyo aholisining yarmidan ko‘pi aka-uka Grimmlarni faqat ertaknavislar sifatida taniydi. Biroq ular uzoq yillar davomida ertaklar to‘plashdan tashqari, nemis tili grammatikasini o‘rganish bilan ham shug‘ullandi. Grimmlarning 20 yildan ziyodroq kechgan izlanishlari natijasi o‘laroq, 1819-yili 4 jilddan iborat “Nemis tili grammatikasi”ning birinchi qismi chop etildi.

1830-yili aka-ukalar Gettingenga jo‘naydi va u yerda kutubxonada ishlash bilan birga universitetda dars beradi. Ular 1837-yili yangi qirol — Ernst Avgust buyrug‘i bilan konstitutsiyani bekor qilishga qarshi tuzilgan professorlardan iborat “Gettingen yettiligi”ga kirgach, yuzaga kelgan nizolar tufayli Yakob mamlakatdan badarg‘a qilindi. Oqibatda ular yana o‘z uylari — Kasselga qaytishdi. Oradan biroz vaqt o‘tgach, Grimmlar Berlinga borib, umrlarining so‘ngiga qadar u yerda yashab qoldi. Berlinda ular nemis tilining etimologik lug‘atini tayyorlash bilan band bo‘ldi. Bu jarayonda Grimmlarning oldida nafaqat ilmiy, balki tarixiy vazifa ham turardi. Bu — boshqa davlatlarda yashaydigan, ammo bir tilda so‘zlashadigan xalqni birlashtirish vazifasi edi. Aka-uka Grimmlar til tadriji va uning jamiyatdagi rivojlanish jarayonini jiddiy o‘rganib, til tadqiqotida inqilob qildi — qiyosiy-tarixiy usulni yaratdi. Bu usul — bugun barchamiz yaxshi biladigan lingvistika fanidir.

Grimmlarning eng katta ishi “Nemis tili lug‘ati”ni yaratgani bo‘ldi. Ushbu voqea dunyo ilm-fanida olamshumul yangilik bo‘lish bilan birga, german tillari bo‘yicha keyingi tadqiqotlarda hozirgacha muhim asos vazifasini o‘tayotir. Bugun 33 jild, 600 ming bo‘limdan iborat nemis tili lug‘ati ustida Berlin akademiyasi tilshunoslari hamon ish olib borishdan to‘xtagani yo‘q.

1859-yilning 16-dekabrida Vilgelm hayotdan ko‘z yumdi. Ukasiga qattiq bog‘lanib qolgan Yakob, qanchalik g‘amga botmasin, ishlashda davom etdi. 4 yildan so‘ng — 1863-yilning 20-sentabrida u ham olamdan o‘tdi. Yakob Grimm vafotidan oldin “A”, “B”, “C” va “E” harflari ustida olib borgan izlanishlarini yakunlashga ulgurdi. Uning o‘limi oldidan so‘nggi bor qaragani — hayot yo‘lidagi eng yaqin insoni va do‘sti, jondan aziz ukasi Vilgelmning surati bo‘ldi. Ertaklari bilan dunyoga tanilgan ikki ijodkor — qondoshlar yonma-yon dafn etildi.

Aslida, aka-uka Grimmlar hayotining o‘zi bir afsona. Balki ular bir-biriga bu qadar mehr-oqibatli, g‘amxo‘r bo‘lmaganida, barchaga ibrat bo‘ladigan, kishilarni yaxshilik, saxiylik, muruvvatga chorlaydigan ertaklar yaralmasmidi. Ammo shunisi aniqki, aka-uka Grimmlar nomi ular yaratgan ertaklardagi barcha ijobiy qahramonlar timsolida yashayveradi!