Mavzu: Adaptiv jismoniy tarbiya. Reja: Kirish I bob. Adaptiv jismoniy tarbiyaning asosiy tushunchalari va atamalari

3.2. Pedagogik funksiyalar.
Adaptiv jismoniy tarbiya mutaxassisi (bakalavr, magistr) birinchi navbatda o‘qituvchi (o‘qituvchi, murabbiy, o‘qituvchi) bo‘lib, uning talabalarga ta‘sir ko‘rsatadigan "vositalari" to‘plamiga pedagogik vositalar va o‘qitish va tarbiya metodlari kiradi. Bu adaptiv jismoniy tarbiyaning pedagogik funksiyalari bo‘lib, mutaxassisning sog‘lig‘ida nuqsoni bo‘lgan odamlar bilan ishlash qobiliyatini va uning umumiy kasbiy va kasbiy mahoratini belgilab beradi. Adaptiv jismoniy tarbiyada ta'lim funksiyasi muhim o‘rin egallaydi, bu ish strategiyasi va taktikasini, ayniqsa sog‘lig‘ida nuqsonlari bo‘lgan bolalar bilan ishlashni belgilaydi. Albatta, ushbu funksiyani amalga oshirish jalb qilingan boshqa yosh guruhlari bilan ishlashda katta ahamiyatga ega. Ta'lim funksiyasi pedagogik jarayonning tarkibini tashkil etadigan ta'lim funksiyasi bilan chambarchas bog‘liq. 1997 yil 29 avgustda O‘zbekiston Respublikasining ―Ta‘lim to‘g‘risida‖gi Qonuni qabul qilindi. Bu Qonunda ta‘lim tizimining mazmun va mohiyatini isloh qilish, davlat va nodavlat ta‘lim muassasalari hamda ta‘lim va kadrlar tayyorlash sohasida raqobat muhitini shakllantirish nazarda tutilgan. Unda ta‘lim tizimini yagona o‘quv-ilmiy ishlab chiqarish majmui sifatida izchil rivojlantirishni ta‘minlash hamda fuqarolarga ta‘lim, tarbiya berish, kasb-hunar o‘rgatishning huquqiy asoslarini belgilash va har bir shaxsning barobar bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqlari ta‘minlangan- bu "ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan va inson, oila, jamiyat va davlat manfaatlariga muvofiq amalga oshiriladigan, o‘qitish va o‘qitishning yagona yo‘naltirilgan jarayoni. shuningdek, intellektual, ma'naviy, axloqiy, ijodiy, jismoniy va (yoki) kasbiy rivojlanish maqsadlari uchun ma'lum ob'ektlar va qiyinchiliklar bo‘yicha olingan bilimlar, ko‘nikmalar, qadriyatlar, munosabat, tajriba va kompetentsiya yig‘indisi. shaxs, uning ta'lim ehtiyojlari va qiziqishlari qondirilishi.
Ta'lim va o‘qishni qonun chiqaruvchi quyidagicha izohlaydi.
"tarbiya - bu shaxsni rivojlantirishga, o‘quvchining ijtimoiy-madaniy, ma'naviy- axloqiy qadriyatlar va ijtimoiy jihatdan qabul qilingan qoidalar va xulq-atvor normalari asosida shaxs, oila, jamiyat va davlat manfaatlariga asoslangan sharoitlarni yaratishga qaratilgan faoliyat". "o‘qitish - bu talabalarning bilim, ko‘nikma, kompetentsiyalarni o‘zlashtirish, tajriba orttirish, qobiliyatlarni rivojlantirish, bilimlarni kundalik hayotda qo‘llash bo‘yicha tajriba to‘plash va talabalarning hayot davomida ta'lim olishga bo‘lgan qiziqishini shakllantirishdagi maqsadli jarayondir".
Adaptiv jismoniy tarbiyaning ta'lim funksiyasini amalga oshirish ushbu faoliyat turidagi eng muhim narsa - bu faqatgina odamning harakatli faoliyati ekanligi chalg‘itishni yo‘q qilishni oldindan belgilab beradi. Albatta, sog‘lik nuqsonlari bo‘lgan odamning to‘g‘ri tashkil etilgan jismoniy faoliyati bu adaptiv jismoniy tarbiya asoslarining asosi, markaziy aloqasi, ammo zarur bo‘lgan ta'lim komponentisiz, bu jarayonning intellektualizatsiyasiz, adaptiv jismoniy tarbiya maqsadlarini amalga oshirishga va darslarning kutilayotgan samaradorligiga erishishga ishonish qiyin. Nogironligi bor odamlarni salomatlik holati bo‘yicha o‘qitish (tarbiyalash va o‘qitish) o‘qituvchining rahbarligi ostida interfaol mashg‘ulotlardan asta-sekin mustaqil o‘qishga o‘tish imkoniyatini beradi. Va buning uchun ular maxsus bilim va ko‘nikmalarning butun tizimi bilan jihozlangan bo‘lishi kerak, shuningdek sog‘lom turmush tarzi, o‘zini takomillashtirish va o‘zini o‘zi anglash uchun mos qiymat yo‘nalishlarini shakllantirish. Shuning uchun adaptiv jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida uch xil: nazariy, amaliy va amaliy mashg‘ulotlar olib boriladi. Nazariy mashg‘ulotlarda inson tanasining tuzilishi va funksiyalari, kasallikning xususiyatlari va unga bog‘liq bo‘lgan cheklashlar, reabilitatsiya va jismoniy tabiatni yaxshilash jarayonlariga ta‘sir qilish usullari, olingan bilimlarni hisobga olgan holda, o‘zlarining o‘zgarishi uchun o‘rganiladi va o‘zlashtiriladi. Bunday bilim ijtimoiy foydali faoliyatning har qanday turiga muvaffaqiyatli moslashish uchun eng muhim shartdir.O‘qituvchi-uslubiy mashg‘ulotlarda nazariy mashg‘ulotlarda olingan bilimlar ko‘nikmalarga aylantiriladi, ularni keyinchalik mustaqil bajarish uchun turli xil mashqlar to‘plamlari ishlab chiqiladi va kelajakdagi hayotning aksiologik konsepsiyasining tarkibiy qismlari shakllantiriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda bu ko‘nikmalar ko‘nikmalar darajasiga ko‘tariladi, o‘quv-mashg‘ulot turlari o‘tkaziladi, jismoniy tayyorgarlik darajasidagi testlar o‘tkaziladi va hokazo. Shunday qilib, adaptiv jismoniy madaniyatning tarbiyaviy funksiyasi zarur bilim va reabilitatsiya jarayonida o‘zini oqilona ishlatish yo‘llari bilan shug‘ullanadiganlarning qurollanish qobiliyatlarini amalga oshirish, shuningdek, zaruriy e'tiqodlar, ehtiyojlar, motivatsion qadriyatlarning maxsus axborot bazasida shakllanishiga olib keladi, ya'ni bu shaxsiy xususiyatlar. insonning haqiqiy jismoniy madaniyatining asosi bo‘lgan intellektual tarkibiy qismni tashkil etuvchi tizimi. (V.P. Lukyanenko). Adaptiv jismoniy madaniyatning tarbiyaviy funksiyasi har tomonlama rivojlangan barkamol shaxsni shakllantirish uchun imkoniyat yaratadi. Ushbu funksiya shakllangan bilim, e'tiqodlar, qadriyat yo‘nalishlari asosida axloqiy xatti-harakatlarning shakllanishini nazarda tutadi. Boshqacha qilib aytganda, ta'lim funksiyasi o‘quv jarayonida shakllangan bilimlarning salomatlik holatidagi mashqlar bilan inson xatti-harakatlarini tartibga soluvchiga aylanishi, o‘zini o‘zi tarbiyalashning samarali motivatori bo‘lishi, o‘zini o‘zi takomillashtirish, o‘zini o‘zi tartibga solish va natijada har qanday faoliyat turida o‘zini namoyon qilishi, o‘zini namoyon qilishi uchun zamin yaratadi. Ta'lim orqali ushbu toifadagi fuqarolarning kamchiliklari komplekslarini engib o‘tish, o‘z-o‘zini hurmat qilish, o‘zini ijobiy holatlarga, shuningdek, yuqori darajadagi xalqaro musobaqalarda medallarga sazovor bo‘lishga intilmasdan o‘zini teng inson sifatida tutish mumkin. Ta'lim jarayoni o‘z-o‘zidan paydo bo‘lgan sotsializatsiya jarayonlari tufayli shaxsiyatning salbiy xususiyatlarini tuzatish uchun imkoniyat yaratadi, ko‘pincha ularning ko‘rinmasligi va ongsizligi tufayli oldindan aytib bo‘lmaydigan natijalarga olib keladi. Adaptiv jismoniy madaniyatning qadriyatli-yo‘naltirilgan funksiyasi sog‘lom turmush tarzi qadriyatlariga asoslangan, inson hayotining har qanday turida o‘zini o‘zi amalga oshirishning maksimal darajasini belgilovchi, salomatlik nuqsonlari bo‘lgan odamning aksiologik (qiymat) tushunchasini shakllantirishga yo‘naltirishga imkon beradi. demokratik me'yorlar va tamoyillar, tolerant xulq-atvorni amalga oshirish. Adaptiv jismoniy madaniyatning qadriyatlarga yo‘naltirilgan funksiyasi olimpiya ideallari va madaniy mashqlaridan faol foydalanadi (V. Stolyarov, 2014). Olimpizmning ijtimoiy aloqalari ideallari bugungi kunda ham dolzarb bo‘lib kelmoqda - demokratiya, internatsionalizm, barcha odamlar va millatlar uchun teng huquqlar, haqiqiy vatanparvarlik ruhida ma'rifat, irqiy, diniy va siyosiy tafovutlarga, shuningdek tinchlik, do‘stlik va o‘zaro tushunishning gumanistik qadriyatlariga qaramay. . I., 2014).Adaptiv jismoniy tarbiyaning kasbiy tayyorgarlik vazifasi talabalarni mumkin bo‘lgan kasbiy faoliyatga tayyorlashdir. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodologiyasida kasbiy amaliy jismoniy tarbiya alohida tanlangan kasb faoliyati uchun maxsus jismoniy tayyorgarlikni ta'minlash jarayoni sifatida alohida ko‘rib chiqiladi. Boshqacha qilib aytganda, bu professional muhim vosita qobiliyatlari va ko‘nikmalarining individual fondini boyitadigan o‘quv jarayoni, jismoniy va bevosita bog‘liq qobiliyatlarning rivojlanishi, bu kasbiy qobiliyat bevosita yoki bilvosita bog‘liq (L.P. Matveev). Adaptiv jismoniy tarbiyada bu funksiya ancha kengroq ko‘rib chiqiladi. Bu erda biz nafaqat sog‘liqni saqlash muammolari bo‘lgan odamlarni har qanday kasbiy faoliyatga jismoniy tayyorgarligi haqida, balki avvalambor mehnatga psixologik tayyorgarlikni shakllantirish, hissiy-pertseptiv harakatlarning barcha turlarini ishlab chiqish, ayniqsa ko‘rish va eshitish qobiliyati buzilgan odamlar uchun o‘rganish haqida gaplashamiz. aqliy nogironligi bo‘lgan odamlarning ijtimoiy-maishiy va ijtimoiy-kasbiy yo‘nalishi ko‘nikmalari va qobiliyatlari va boshqalar. Ba'zi hollarda jismoniy tarbiya va sport sanoatining o‘zi sog‘liq muammolari bo‘lgan odamlarga ish joylarini taklif qilishi mumkin. Xususan, sog‘lig‘ida nuqsoni bo‘lgan, ammo aql-idrokiga ega bo‘lgan odamlar, ayniqsa, shu kabi sog‘liq muammolariga ega bo‘lgan murabbiy, o‘qituvchi, o‘qituvchi bo‘lib ishlashlari mumkin. LIN sport inshootlari, sport anjomlari va uskunalari, Adaptiv jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida ishlatiladigan hayvonlar, xususan, hipoterapiya bilan shug‘ullanadigan otlarga xizmat ko‘rsatishda professional vakolatlarga to‘liq ega (Evseev S.P., 2012).