Mavzu: 9-sinfda kimyo kechalarini o’tkazish metodikasi

Ion almashinish reaksiyasi:

• 
  Oksidlanish darajasi o‘zgarmasdan boradigan reaksiyalar ion almashinish reaksiyalari deyiladi. Misol:
  

Reaksiyadan ko‘rinib turibdiki elementlarning oksidlanish darajasi reaksiyadan so‘ng o‘zgarmayapti.

Ion almashinish reaksiyalarning ionli tenglamalarini tuzishdashunga amal qilish kerakki, kam dissotsialanadigan, kam eriydigan (cho‘kmaga tushadigan) va gazsimon moddalar molekulyar shaklda yoziladi. Moddaning formulasini yonida qo‘yiladigan ishora shu moddaning reaksiya doirasidan cho‘kma holida chiqib ketishini, ishora shu moddaning reaksiya doirasidan gaz holida chiqib ketishini bildiradi. To‘liq dissotsialanadigan kuchli elektrolitlar ion holida yoziladi. Tenglamaning chap qismidagi elektr zaryadi yig‘indisi o‘ng qismidagi elektr zaryadi yig‘indisiga teng bo‘lishi kerak.

Misol: Temir (III) – xlorid bilan natriy giroksid eritmalari orasidagi reaksiya tenglamasini molekulyar va ionli shaklda yozing.

Masalani echimini to‘rt bosqichga bo‘lamiz.

1. 
   Reaksiyaning tenglamasini molekulyar shaklda yozamiz:
   

2. 
   YAxshi dissotsialanadigan moddalarni ionli holida, reaksiya doirasidan chiqib ketadiganlarini – molekulyar holida tasvirlab, bu tenglamani qaytadan yozamiz:
   

Bu reaksiyaning ionli tenglamasidir.

3. 
   Ionli tenglamani ikkala qismidan bir xil ionlarni, ya’ni reaksiyada ishtirok etmaydigan ionlarni (ularning tagiga chizilgan) chiqarib tashlaymiz:
   
4. 
   Reaksiya tenglamasini yakuniy ko‘rinishda yozamiz:
   

Bu reaksiyani qisqartirilgan ionli tenglamasidir. Bu tenglamadan ko‘rinib turibdiki, reaksiyaning mohiyati va ionlarining o‘zaro ta’siridan iborat, buning natijasida cho‘kmasi hosil bo‘ladi. Bunda shu ionlar o‘zaro ta’sirlashuviga qadar qaysi elektrolitlarning tarkibiga kirganligining umumiy ahamiyati yo‘q.

2-misol. Kaliy xlorid bilan natriy nitrat eritmalari orasidagi reaksiyalarning tenglamalarini yozing. O‘zaro ta’sir mahsulotlari suvda yaxshi eriganligi hamda reaksiya doirasidan chiqib ketmaganligi uchun bu reaksiya qaytardir.

Reaksiyaning1-misoldagi kabi bosqichlar bilan yozamiz.

1. 
   
   
2. 
   
   

Keyingi bosqichlar uchun tenglama yozib bo‘lmaydi, chunki elektrolitik dissotsialanish nazariyasiga ko‘ra reaksiya sodir bo‘lmaydi. Lekin agar bu eritma bug‘latilsa, u holda ionlar orasida yangi bog‘lanishlar vujudga keladi va to‘rtta tuzning: va aralashmasi hosil bo‘ladi.