Mavzu: 9-15 asrlarda O’rto Osiyo mutafakkirlarining shaxs va jamiyat haqidagi fikrlari Reja

Alisher Navoiy (1441 — 1501). Navoiy falsafiy dunyoqarashi vahdati vujud, ya’ni borliqning birligi ta’limotiga asoslanadi. Uning fikricha, olam — Xudodir, chunki ilohiyot atrofdagi borliqda namoyon bo'ladi va o'z husnini tabiatda zuhur etadi. Navoiy dunyoqarashi panteistik ruhda bo'lib, olamdagi barcha narsa va hodisalarda Ollohning izlarini ko'rish, tabiatni, moddiy narsa-hodasalarni, jumladan. insonni madh etish orqali Xudoni
Zahiriddin Muhammad Babur. Mubayvin. T . 2000. 14-bet
ulug'lashdan iborat. Inson, Navoiy fikricha, Xudoning tabiatda zuhur etilishining asosiy maqsadidir. O'z navbatida Xudo ham insonning mahbubi, uning muhabbati obyektidir.
Adolatlilik g'oyasini Navoiy cliinakam insoniyiik ma’nosida talqin qiladi. Adolatlilikni u hukmdorlar faoliyatining mezoni deb, insoniylikni csa hukmdorlar ma’naviy qiyofasining belgisi deb hisoblaydi. Bundan tashqari, kechirimli bo'lish, oliyjanoblik, saxiylik kabi sifatlar ham hukmdorlarga xos bo'lishi lozim. Abu Nasr Forobiy kabi Alisher Navoiy ham o'z asarlarida mukamma! davlatning asosiy belgilarini tavsiflaydi hamda davlatni boshqarish masalalariga e’tibor qaratadi. Navoiy vazir sifatida o'z nuqtayi nazarini amalda ro'yobga chiqarishga harakat qildi va davlat boshqaruvining barcha jihatlariga bag'ishlangan «Munshoat» nomli asarini yaratdi.
Buyuk shoir «Saddi Iskandariy» va boshqa asarlarida shohni bog'bonga, mamlakatni esa bog'ga qiyoslaydi. Uning fikricha, agar bog'bon oqil, mehnatsevar bo'lsa, uning bog'i gullab yashnaydi. Agar podshoh oqil, ma’rifatli, bilimdon, adolatparvar bo'lsa, xalqini sevsa, unda mamlakat ham obod bo'ladi. Aks holda u xarobaga aylanadi.
Navoiy «Mahbub ul-qulub» asarida jamiyatdagi kishilarning ma'naviyati, savodxonligi, mansabi, axloqiy fazilatlari, ilmi va diniy maqomiga qarab toifalarga ajratadi va ulaming tavsifini beradi. Ijtimoiy guruhlarga bo'lishning eng asosiy belgisi sifatida axloqiy omil belgilovchi rol o'ynaydi. Shu jihatdan odamlar yaxshi va yomon xislatlilarga bo'linadi.
Navoiy jamiyatdagi barcha tabaqa a'zolari teng ekanligini, ularning bir-biriga jabr o'tkazmasligi lozimligini ta’kidlaydi. Qonun oldida bo-yu kambag'al tengdir, deydi u. Navoiy asarlarida inson huquqlari, uning or- nomusi va qadr-qimmati himoya qilinadi. Inson eng oliy mavjudotdir, shuning uchun u yuksak izzat-hurmatga loyiq, degan fikr Navoiy asarlarining mazmunini tashkil etadi.

1

2