Mavzu 5: uyg’onish davri sharq adabiyoti 1830-guruh shomurodova shabnam reja

Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, o‘zbek xalqi qardosh ozarbayjon farzandi Fuzuliy ijodiga zo‘r qi-ziqish va katta hurmat bilan qarab kelgan va hozir ham shundaydir. Qadimdan ota-bobolarimiz navoixonlik, fuzuliyxonlik kechalarini uyushtirishib tonggacha g‘azallar o‘qishgan. Buyuk shoir Erkin Vohidovning: «Bizning ota-bobolarimiz Fuzuliy baytlarini ibtidoiy maktabdan yod olib, ko‘ngilga jo qilganlar»-deyishiga sabab ham shun-dandir. Fuzuliy o‘z asrlarining ta’sir kuchi va taqdiri haqida o‘z devoni devonchasida shunday yozgandi: «…mening har bir so‘zim bir pahlavondir, ular yurish boshlaganda yer u suvni batamom bosib oladi.(She’rlarim) qaerga borsa, u yerdan mol-mulk talab qilmaydi, hech kimga ozor ber-maydi. Zamonning o‘tishi mening so‘zlarimga zarar yetkazib, paymol qila olmaydi». Bu so‘zlarning nechog‘li to‘g‘ri yekanligini bugun hayotning o‘zi ko‘rsatib turibdi.

• Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, o‘zbek xalqi qardosh ozarbayjon farzandi Fuzuliy ijodiga zo‘r qi-ziqish va katta hurmat bilan qarab kelgan va hozir ham shundaydir. Qadimdan ota-bobolarimiz navoixonlik, fuzuliyxonlik kechalarini uyushtirishib tonggacha g‘azallar o‘qishgan. Buyuk shoir Erkin Vohidovning: «Bizning ota-bobolarimiz Fuzuliy baytlarini ibtidoiy maktabdan yod olib, ko‘ngilga jo qilganlar»-deyishiga sabab ham shun-dandir. Fuzuliy o‘z asrlarining ta’sir kuchi va taqdiri haqida o‘z devoni devonchasida shunday yozgandi: «…mening har bir so‘zim bir pahlavondir, ular yurish boshlaganda yer u suvni batamom bosib oladi.(She’rlarim) qaerga borsa, u yerdan mol-mulk talab qilmaydi, hech kimga ozor ber-maydi. Zamonning o‘tishi mening so‘zlarimga zarar yetkazib, paymol qila olmaydi». Bu so‘zlarning nechog‘li to‘g‘ri yekanligini bugun hayotning o‘zi ko‘rsatib turibdi.

ABDURAHMON JOMIY (1414-1492)

• ABDURAHMON JOMIY (1414-1492)

Abdurahmon Jomiy Shohrux hukmdorligi davrida— 1414 yil 7 noyabrda Nishopur yaqinidagi Jom shahrida, ruhoniy oilasida du-nyoga keldi. Jomiyning ota-bobolari asli Dashtdan bo‘lib Jomda turib qolishgan. Bobosi Mavlono Muhammad va otasi Nizomiddin Ahmad singari Abdurahmon ham qo‘liga qalam olib, she’r yoza boshlagan vaqtdan boshlab o‘z tavallud topgan shahri nomini o‘ziga adabiy taxallus qilib olgan (Ba’zi olimlarning fikricha, "Jom" so‘zi "idish" ma’nosida tasavvufiy tushunchani ham biddiradi. Sharqdagi adabiy an’anaga ko‘ra adabiy taxallus ko‘p ma’noli bo‘lishi ma’qul ko‘rilgan). U asosiy umrini Hirotda o‘tkazdi va shu yerda mashhur shoir va mutafakkir bo‘lib yetishdi. Bolalik chog‘idayoq Jomiy zehnining o‘tkirligi bilan ajralib turgan. Boshlang‘ich ma’lumotni u otasidan olgan. Oilaning Hirotga ko‘chishi, otasining bu yerda shayx ul-islom mansabiga tayinlanishi Jomiy hayotida muhim ahamityaga ega bo‘ldi. Hirotda uning o‘qishiga Xoja Alouddin Ali Samarqandiy, Shahobiddin Muhammad Jojarmiy kabi mashhur mualliflar o‘z hissalarini qo‘shdilar. Natijada u arab tili, ilohiyot, tasavvuf, she’r qoidalari, adabiyot tarixi va boshqa fanlarning asoslarini juda erta va o‘zlashtira boshladi. Jomiy asarlarining bir qismi diniy va falsafiy mazmunga ega bo‘lib, ularda shoir Islom dini va Sharq falsafasining bir qator masalalarini o‘z qarashicha talqin qiladi, tasavvufnint XV asrdagi eng yirik arbobi sifatida o‘z fikr-mulohazalarini bayon etadi. Bunga uning "Naqshi fusus" ("Ma’nolar naqshi"), "Shavohidi nubuvva" ("Payg‘ambarlikka dalillar"), "Sharhi qasidayi "Toiya" (Radifda "to" harfidan foydalanib yozilgan qasida sharhikabi bir qancha asarlarini shu guruhga kiritish mumkin.