Mavzu №5 Mazu: Terpen va sterpenoidlar Reja

Terpenoid (izoprenoid) lar klassifikatsiyasi

Ko`pchilik o`simlik moddalari izopren – C₅H₈ – molekulasining birlashishidan tashkil topganligini birinchi bo`lib, Vallax aniqlagan. 1922 yilda Rujichka tomonidan “Izopren qoidasini” (ya`ni “boshga – dum” qoidasi) bayon qilinishiga asos bo`ldi. Ana shu qoidaga ko`ra, izoprendan tashkil topgan birikmalarda uning ayrim molekulalari o`zaro ma`lum tartibda birlashgan bo`ladi, ya`ni bir izoprenning oxirgi qismi – “dumi” – ikkinchi molekulaning bosh qismi – “boshi” – bilan birlashadi va hokazo.

n – soniga ko`ra terpenlar quyidagi guruhlarga bo`linadi: C₅ – gemiterpenlar, C₁₀ – monoterpenlar, C₁₅ – seskviterpenlar, C₂₀ – diterpenlar, C₂₅ – sesterpenlar, C₃₀ – triterpenlar, C₄₀ – tetraterpenlar, C₅₀ va undan yuqorilari politerpenlar deb ataladi.

Terpenlarning klassifikatsiyasi yetarli darajada bir xil ma`noli va molekuladagi izo–C<sub>5</sub> – qoldiqlarining miqdoriga asoslangan bo`lib, bunda terpenning birligiga ikkita izopren zvenolarga fragment (molekula) qabul qilingan. Tarixiy sabablarga ko`ra: yaqingacha tabiatda topilgan terpenlar minimal uglerodli C<sub>10</sub> li tarkibga ega bo`lishgan. Yaqinda ko`pchilik o`simliklarda juda kam kontsentratsiyada izoprenning o`zi topilgan va uning hosilalari ham.

Ular klassifikatsiyasining oxiri quyidagi tarzda ifodalanadi.

Jadval 1