Mavzu-4: hosilaviy qimmatli qog‘ozlar bozori. Ipoteka qimmatli qogʻozlar bozori reja

4.3-rasm. Oddiy foiz svopi sxemasi
Tomonlar svop bitimini imzolaydigan kun bitim sanasi (trade date) deb ataladi. Svop bo‘yicha foizlar hisoblash muddat boshlangan sanadan (effective date) boshlanadi. Hisob-kitob sanasi (settlement date) deb tomonlar mos keluvchi qayd qilingan va o‘zgaruvchan foiz stavkalari qiymatlari asosida hisob-kitoblarni amalga oshiradigan, ya’ni to‘lovlar hisobga olinadigan va hosil bo‘lgan farq o‘tkaziladigan kunga aytiladi. O‘zgaruvchan stavkalar qiymatlari qoidaga ko‘ra huquqiy (foiz) davri (calculation period) boshida, o‘zgaruvchan stavkani belgilash sanasidan (reset dates) navbatdagi foiz davriga qayd qilinadi. Svopning muddat yakunlanadigan sanasi (termination / maturity date) deb svop bo‘yicha so‘nggi to‘lov amalga oshiriladigan svop shartnomasi amal qilish muddatining so‘nggi kuniga aytiladi.

4.4-rasm. To‘lovlar nosimmetrik bo‘lgan foiz svopi sxemasi
Bazis foiz svopi (basis swap) bo‘yicha ikkala tomon o‘zgaruvchan stavkalar to‘laydi (14.4-rasm).

4.5-rasm. Bazis foiz svopi sxemasi
Oddiy foiz svoplarining turlaridan biri to‘lovlarni amalga oshirish davriyligi borasida nosimmetrik qismlarni o‘z ichiga olishi mumkin. Masalan, foiz svopi shartlari bilan uch yoki olti oylik o‘zgaruvchan stavkaga qarshi yillik qayd qilingan stavka bo‘yicha hisob-kitoblar ko‘zda tutilishi mumkin.
Foiz svoplarining yanada murakkab turlari, masalan: kep (cap), flo (floor), kollar (collar) bitimlari – birjadan tashqari bozorda moliyaviy institutlarga taklif etiladigan maxsus svop turlari ham mavjud. Kep – o‘zgaruvchan foiz stavkali bazis majburiyat bo‘yicha foiz stavkasining belgilangan darajadan (maksimal stavkdan) yuqori o‘sishidan himoyani ta’minlaydigan vosita. Stavka belgilangan darajadan yuqori o‘sganda kep bitim bo‘yicha himoya qilinadigan tomonga stavkalar o‘rtasidagi farq to‘lovlari amalga oshiriladi. Flo – o‘zgaruvchan stavkaning belgilangan darajadan pasayib ketishidan himoya qiladigan xuddi shunday vosita. Kollar ikki daraja o‘rtasidagi oraliqda bazis majburiyat bo‘yicha stavkani kafolatlagan holda dastlabki ikki bitim kombinatsiyasini ifodalaydi.