Mavzu 18: jismlarning elektrlanishiga oid misollar

MAVZU 18: JISMLARNING ELEKTRLANISHIGA OID MISOLLAR

Jismlarning elektrlanish hodisalari qandim zamonlardanoq ma`lum edi. Qadimqi yunon faylasufi falas Miletskiy (eramizdan avvalqi 625-547- yillar) elektr hodisalarni o`rgangani haqida ma`lumotlar bor. U mo`ynaga ishqalangan kahrabo o`ziga yengil buyumlarni tortishini aniqlangi.

Buyuk mutafakkur Abu Rayhon Beruniy ayrim jismlar bir-biriga ishqalanganda yengil jismlarni o`ziga tortish hossasiga ega bo`lib qolishini bayon qilib, elektrni kahrabo, ya`ni samon tortuvchi, yunoncha – “Elektron” deb izohlaydi.

Ma'lumki, elektronlar atom yadrosidan turli uzoqlikda harakat qiladi. Shu sababli Kulon qonuniga binoan, yadroga eng yaqin qatlamdagi elektronlar bilan yadrodagi musbat zaryadli protonlar orasidagi o`zaro ta'sir eng yaqin qatlamdagi elektronlar bilan protonlar orasidagi o`zaro ta'sirdan ancha kuchliroq bo`ladi.

Agar modda atomlaridan yadroga bo`shliq boqlangan (erkin) elektronlardan bitta yoki bir nechtasini “uzib olsak”, atomlarda elektr muvozanat buziladi va modda musbat elektr bilan zaryadlanib qoladi. Musbat zaryadli atom musbat ion deyiladi (“ion” grekcha boruvchi ma'nosini anglatadi). Atomlarida elektronlar soni protonlar sonidan ortiq bo`lsa, jism manfiy elektr zaryadli bo`lib qoladi. Manfiy zaryadli atom manfiy ion deyiladi.

Jismlarni quyidagi usullar bilan elektrlash mumkin:

1. Yoruqlik energiyasi berish yo`li bilan;
2. Isitish yo`li bilan (termoelektron emisiya);
3. Ximiyaviy reaktsiya yordamida elektrlash;
4. Bosim ta'sirida elektrlash (pezoelektiklar).