Mavzu 15. Ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish, uning natijalarini rasmiylashtirish va hayotga tatbik etish. (Magistrlik dissertatsiyasi misolida) Ilmiy tadqiqotning namoyon bo'lish shakllari va tiplari

ILMIY FAOLIYAT MAZMUNI, MAQOLA, TEZIS TUZILMASI.

Ilmiy masala va ilmiy muammo mazmuni

Ilmiy masala - bu ilmiy ahamiyatga ega bo'lgan, munozarali hamda baxsli ijtimoiy munosabatlar tizimi bo'lib, uni o'rganish va tadqiq qilish, ushbu munosabatlar doirasida taxlillar muayyan fan oldida turgan muammolarni echishga imkon beradi. Ilmiy masala, asosan soxa fani bo'yicha nazariy va amaliy yo'nalishga bog'lik holda konkret echimga ega bo'ladi, ilmiy yangiligi va tegishli ahamiyat kasb etadi.

Ilmiy muammo - muayyan bir tadqiqotlar olib borishni talab etuvchi, jamiyat va davlat xayotiga taalluqli masalalar ob'ekti bo'lib, uni o'rganish hamda bartaraf etish tegishliligiga karab xar bir fan oldida turgan dolzarb vazifa xisoblanadi. Ilmiy muammo, asosan kator ilmiy masalalarni uz ichiga oladi, soxa fani yunalishi buyicha salmokli vazifalarni ilmiy asosda xal kilishga yordam beradi, fanning rivojlanishiga xissa qo'shadi.

Ilmiy masalalar — masalan, fan sohasiga tegishli ma'lum bir yo'nalishga daxldor bo'lgan vazifalarni bajarish uchun belgilangan masalalardir. Huddi shu masalalarga taalluqli ilmiy muammo umumlashgan yirik bir vazifani hal qilishga yo'naltiriladi. Demak, muayyan ilmiy muammolarni echish ilmiy masalalarga tug'ri yondashishni taqozo etadi (misollar keltiriladi).

Ilmiy muammo bilishlar orasida joylashadi va insoniyat talablari haqidagi muammoli vaziyatning qarama-qarshilik shartlarini keltirib chiqaradi. Ularning faoliyati va bilmaslik xolatida shu tarika talabchanlikni kondirish yo'llari topiladi. Ular oxirgi xolatda ob'ektiv dunyoning qonuniyatlarini bilmaslikni sabab qilib ko'rsatadi.

Amaliyot asosiy muammoli vaziyatning paydo bulishidir. Insoniyat va ob'ektning amaliy ta'sir jarayonida uning xarakati yuzaga keladi. Tez uzgaruvchan sifat va son jixatidan tez usuvchi muxit jamiyati orasida muttasil karama-karshiliklar vujudga keladi.

Ilmiy ma'ruza asosan ilmiy amaliy konferentsiyalar, anjumanlar hamda davra suhbatlarida ilmiy tadkikotchi tomonidan amalga oshiriladi. Ilmiy ma'ruza muayyan bir muammo yuzasidan kelib chiqadigan ijtimoiy munosabatlar taxlili bo'lib, bunda muammoning xal kilish chora-tadbirlari kursatiladi. Ushbu muammolar xususida boshka katnashchilar xam o'z nuktai nazarlarini bildirishi, taklif va muloxazalar bilan katnashishi mumkin. Ilmiy ma'ruza ochik va keng auditoriyaga mo'ljallangan bo'lishi lozim. Ilmiy ma'ruza orqali ma'ruzachi o'zining salohiyatini ko'rsatish bilan birga, ilmiy sohada xam erishgan yutuqlari bilan o'rtoqlashadi.

Ilmiy ma'ruzalar ukuv jarayonida, seminarlarda, konferentsiyalarda, ilmiy kengashlarda o'qiladi. Ilmiy ma'ruzaning mavzusi tashkil qilingan anjumanning yo'nalishiga mos bo'lishi shart.

Taqdimot — tanishtiruv degan ma'noni anglatadi. Ilmiy taqdimot Slayd, kodoskop, multimediyadan foydalanib keng auditoriyaga tushuntirishni o'z ichiga oladi.

Masalan, ilmiy ishlar nomzodlik dissertasiyalarini himoya qilishda Kengash qatnashchilariga ishning mazmun va mohiyati tushuntirilishi uchun taqdimot o'tkaziladi. Ayniqsa, hozirda videokonferentsiyalar usuli keng qo'llanmokda.

Fanning dastlabki "bulaklanishi" - uning tuzilishiga karab fundamental va amaliy tadkikotlarga, fundamental va amaliyot fanlariga bulinishidan boshlangan.

Qisqacha qilib aytganda, fundamental tadqiqotlar bu shunday tadqiqotlarki, ular yangi hodisalar va qonuniyatlarni ochib beradi. Bu izlanishlar narsa, voqea va hodisalar tabiatida nimalar yotishini asoslab berishdir.

Amaliyot fani ma'lum texnik muammolarni moddiy qiziqishlar va jamiyat manfaati bilan bog'lik holda hal qilishni o'z oldiga vazifa qilib qo'yadi. Fundamental izlanishlar olib borilganda sof ilmiy-nazariy masalani ham, aniq amaliy muammoni hal qilishni ham maqsad qilib ko'yishi mumkin.

Fan tarixida fundamental va amaliy fanlar rivojiga quyidagi ilmiy-tadqiqot ishlari o'zining salmoqli xissasini qo'shdi: radioaktiv tadqiqotlar natijasida atom energiyasining yaratilishi, elektronika soxadagi yarim o'tkazgichpar, tranzistorlar va mikrosxemalarning yaratilishi, polimerlar texnologiyasining paydo bo'lishi, suyuq kristallar fizikasi va nanotexnologiyaning shakllanishi.

Fanning yangi tarixi bizga xar ikkala gurux fundamental tadqiqotlarning bir-biri bilan o'zaro ta'sirini va chambarchas bog'liqligini ko'rsatib berdi, biroq, o'tmishda har doim ham shunday bo'lmagan. Asrlar davomida fundamental tadqiqotlar, zamonaning muammolari bilan bog'liq bo'lgan izlanishlar amaliyotdan chetda bajarilib kelgan. Tadqiqot faqatgina izlanuvchining abstrakt qiziqishini qondirishgagina sarflangan. Bunga Bag'dodda (819 yil) shakllangan ilm markazi vakillari Xuroson shaharlaridan borgan Muso al-Xorazmiy, Axmad al-Farg'oniy, Ahmad al-Marvaziy, Yahyo ibn Abu Mansur, Abbos al-Javhariy, Axmad as-Sag'oniy, Holid al-Marvarrudiy va boshqalarning astronomiya, astrolyabiya, astronomik asboblar yaratish, shuningdek, matematika va uning algebra, geometriya soxalarida jahonshumul fundamental tadqiqotlarni bajarishgani misol bo'la oladi. Yangi zamonning buyuk yutuqlari har doim ham amaliy ishlar bilan bog'lanmagan. Aksincha, fan yangiliklarni oldindan ko'rish, bashorat qilish, ixtirochilikka undash o'rniga orqada qolib kelgan. Shu nuqtai nazardan, o'z ma'nosi jihatidan fundamental fan bo'lgan fizikaga murojaat qilamiz.