Mavzu : salib yurishlari

Quddus korolligi. Salibchilar bosib olingan territoriyada o‘z davlatlarini tuzdilar. Bu davlat Quddus korolligi deb ataldi. Bu davlatga dastlab Gotfrid Bulonskiy korol qilib saylandi, ammo Quddus korolligi Balduinning vorislari za­menila (ISK)—1118) qat’iy rasmiylashdi. Balduin Edessa knyazligini Balduin Bursheskiy degan boshqa feodalga berdi.
Quddus korolligi o‘ziga xos «namunali» feodal davlati edi. Evropaning hech bir joyda, SHarqdagidek, feodal ierar-xiyasi prinsipi bu qadar izchillik bilan amalga oshirilmagan edi. Falastinni bevosita idora etgan Quddus korolligidan tashqari, shu korollikning vassal davlatlari sifatida yana uchta yirik kpmzlik: Antioxiya knyazligi, Tripoli va Edessa grafliklari bor edi. Bularning har biri ma’lum miqdorda baronliklarga, baronliklar esa o‘z navbatida ritsarlik len-larga bo‘linpsh eli.
Quddus korolligida maxsus feodal konstitutsiyasi tuzilib, u kichik feodallarning o‘z senor-baronlariga va baron ham knyazlarning korolga pisbatan bo‘lgan munosabatlarini yo‘lga solib turadigan bo‘ldi. Nu konstitutsiya Quddus assizlari deb nom oldi. Assizlarda ritsarning bir yilda necha kun urushda xizmat qilib berishi belgilapgan edi. Feodallarning meros qoldirish tartiblari belgilandi. Assizlarga muvofiq, korol hokimiyati saylab qo‘yyladigan va cheklangan hokimiyat edi. Ko-rolni eng katta feodallar kengashi saylar edi, bu kengash Oliy palata deyilardi. Oliy palata, ayni zamonda, feodal­larning da’vo va bahslarini teqshirib hal etuvchi oliy sud hisoblanardi. Knyaz va baronlarning bu palatasidan tash­qari, korol o‘ziga birorta ham muhim qaror qabul qila olmasdi.
Quddus korolligidagi barcha er-mulklar harbiy xarakterga ega bo‘lib, ya’ni feodallardan iborat edi. SHunday qilib evro-paliklar SHarqda feodal munosabatlar ko‘zga yaqqol tashlana-digan, klassik formadagi davlat barpo etdilar. Biroq SHarqda barpo etilgan yangi davlat mustahkam emas edi. Korol hokimiyati zaif edi. Ritsarlar o‘zboshimcha va inti-zomsiz edilar. Mahalliy aholi zolim «franklar»ni yomon ko‘-rardi (SHarqda barcha evropaliklarni fransuzlar nomi bilan ana shunday deb atardilar). Ritsarlar hatto qishloqlarda ma­halliy aholi orasida yashamas ham edilar. Ular shaharlarda, qisman yangidan qurilgap qasrlarda istiqomat qilib, hech qanaqa ro‘zg‘or (xo‘jalik) yuritmasdilar va faqat dehqonlardan olinadigan pul rentasi bilangina tirikchilik o‘tkazardilar. G‘arbning katolik ruhoniylari kattagina er-mulklarga ega bo‘l-dilar. Quddusning latin (katolik) patriarxi korollikda ko-roldan keyin ikkinchi shaxe hisoblanardi. Salibchilarning isti-lolari natijasida Italiya shaharlari katta-katta foydalar ko‘rdi. Genuyaliklar bilan venetsiyaliklar Suriya va Falastin-dagi butun savdo-sotiq ishlarini o‘z qo‘llariga kiritib olib, arablar bilan vizantiyaliklarni ikkinchi o‘ringa surib qo‘ydi-lar. SHahar atrofidagi er-mulklarning bir qismini ham ana shu genuyaliklar bilan venetsiyaliklar oldilar. Feodallarning aksicha, Italiya shaharliklari o‘z qo‘llariga kiritib olgan er-larda xo‘jalik bilan shug‘ullanadigan bo‘ldi. SHaharliklar bu erlarda eng qimmatli ekinlar (paxta, shakar qamishi, zaytun o‘simligi va h. k.) plantatsiyalari barpo etib, ko‘proq ishchi kuchi sifatida qullardan foydalanardilar.