Mavzu : Kasbiy psixologiya mutaxassislik fani haqida tushuncha

Kaykovusning “Qobusnoma” asarida kasb-hunar haqida bir qator fikr
mulohazalar keltiriladi: ―Ey farzand ogoh bo’lki, hunarsiz kishi hamisha
foydasiz bo’lur va hech kishiga naf etkurmas. Bilursanki, tikanli butaning tani
bordur, ammo soyasi yo’qdir. Hunarsiz kishi ham tikanli buta yanglig’ na o’ziga
na o’zgaga foyda berur‖. Mutafakkirning farzandlar kasb-hunar egallamasa,
hayotda o’z o’rnini topa olmasligi haqidagi fikri ayniqsa e‘tiborga loyiq.
Bu holatning izohini quyidagi fikr mulohazalardan yana bir bor ko’rish
mumkin.
―Agar kishi har qancha oliy nasab va asl bo’lsa-yu, ammo hunar bo’lmasa,
u xaloyiqning izzat va hurmatidin noumid bo’lur. Agar kishida ham nasab
gavhari va ham hunar ziynati bo’lmasa, undan battarroqdur. Jahd qilg’il agar
gavharning har nechakim asl bo’lsa, unga g’arra bo’lmag’il, nedinkim tan
gavhari hunur zevari bila ziynatlangan bo’lmasa, u hech narsaga
arzimagusidir.Andog’kim debdurlar: ―Ulug’lik aql va bilim biladur, gavhar va
nasab bila bo’lmas.
Halqning oz hunarini ko’p ko’rgil, haqqin yaxshi bilg’al.
Behunarmandlikdan, bexiradlikdan yaxshi ot va yaxshi taom qo’lg’a keltura
olsang, behunar, bexirad bo’lg’il, yo’q ersa hunar o’rgang’il. O’rganmak,
eshitmakdin nomus qilmag’il, to xijolat va pushaymonlig’din qutulg’aysan.
Xaloyiqning aybi va hunariga boqqil, ularning naf va zarari na chog’liqdur.
Buning foyda va ziyonlari qaysi erga qadar borur, undan so’ng o’z manfaatingni
talab qil. Ko’rg’il, qaysi narsa xalqni manfaatg’a yaqin qilur. O’zing ana
shundog’ aql va hunarni o’rganmoq bila ko’tarilursan. Bu ish senga ikki narsa
bila hosil bo’lur: yo bilg’on hunarga yarasha ish qilmoq bila yo bilmag’on
hunarni o’rganmoq bila-deyiladi.
Amir Temur ―Temur tuzuklari asarida ―Saltanat ishlarini murosa-yu
madora, muruvvat va va sabr-toqat bilan yurgizdim... ―Tajribamdan
ko’rilgankim, ishbilarmon odam, mard va shijoat sohibi, azmi (qatiy) tadbirkor
va sergak bir kishi, ming-minglab tadbirsiz, sog’lom kishilardan yaxshidir-
deyiladi.
A.Navoiy o’zining ―Xamsa, ―Mahbubul-qulub kabi yirik ta‘limiyahloqiy asarlarida, shuningdek ―Munojot, ―Vaqfiya, ―Majolisun-nafois,
―Muhokamat ul-lug’atayn asarlarida ta‘lim-tarbiya va bolani kamolga
etkazishda kasb-hunar o’rgatishning ahamiyati haqida namunalar bilan
izohlaydi.
Sa‘diy bilim olish bilan birga hunarning ham inson uchun qay darajada
afzalligini uqtiradi. CHunki ―Hunar qaynar buloq, tuganmas davlat, - deydi u,
agar hunarmand molidan mahrum bo’lsa qayg’usi yo’qdir. Hunarmand qaerga
borsa, qadrlanadi va uyning to’ridan joy oladi. Hunarsiz odam esa, hamisha
mashaqqat chekadi, tilanchilik qiladi.
SHarq mutafakkirlaridan qolgan qimmatli ma‘naviy boylikning har bir
satrini ochib tahlil qilganimizda ularning inson kamoloti, ma‘naviyati va
mehnatsevarlik xislatlariga, bolalar va yoshlarni barkamol insonlar qilib
shakllantirish va kasb – hunarga o’rgatishga taalluqli ibratli, qimmatli
mushohadalar olsa bo’ladi. To hozirgacha, saqlanib kelayotgan qator me‘moriy
inshootlar, buyuk tarixiy obidalar, xalq amaliy san‘ati asarlari (naqqoshlik,
ganchkorlik, me‘morchilik) arxeologik qazilma va izlanishlar tufayli topilgan
hunarmandchilik buyumlarining barchasi buyuk ajdodlarimizning kasb-hunar
o’rgatishga, yuksak iste‘dod va qobiliyat sohibi bo’lishiga oid bebaho
materiallar qoldirganliklarini mujjassamlashtirgan.