Mavzu : Bemorni operatsiya oldi davrida shifokor tomonidan olib borilishi lozim bo‘lgan muolajalarning ahamiyati. Xontal,kompress va isitgichlar qo‘yish. Ma’ruzachi: Toshqo‘ziyeva Hilola

Toshkent Pediatriya tibbiyot instituti Tibbiy kimyo va tibbiy bialogiya kafedrsasi Tibbiy kiymyo 111-guruh I-pediatriya Ahmadov Mirzohid Mavzu Noorganogen elementlar

Noorganogen elementlar–organizmda ma’lum miqdorda boʻlib,lekin biologik faol moddalar tarkibiga kirishi hamdabbiologik jarayonlarda bevosita ishtirok etishi aniq boʻlmagan elementlardir.Bu elementlar konsentratsiyasining ortishi, jiddiy patologik holatlarga olib keladi.

Noorganogen elementlarning bunday tahririni shartli deb qarash mumkin chunki biologik vazifalari va hayotiy muxim xususiyatlari noorganogen elementlarni biogen elementlar sinfiga yaqinlashtira-di. Koʻpchilik elementlar va ular birikmalarining atrof –muhitdasaqlanadigan hamda inson organizmiga salbiy ta’sir qilmaydigan miqdori aniqlangan.

Bu miqdor chegara qiymat miqdori deyiladi.Elementning bu qiymat chegarasidan oshib ketishi ekologik xavflimuhit kelib chiqishiga olib keladi.Bu elementlarga misol qilib Bariy(Ba), Qòrģoshin(Pb),Simob(Hg)

Kadmiy(Cd), Stronsiy(Sr), Mishyak(As) larni kwltirsak bòladi.

Bariy(Ba) elеmеntining оdаm оrgаnizmigа ta’siri Bariy Ba .Bariyyerpoʻstlogʻidamas-sajihatdan5∙10-2%nitashkiletadi.Bariyishqoriyyermetallboʻlib­ukumushrang, yumshoq va biroz yopishqoq. Tabi-atda toza holda uchramaydi. Organizmda1∙10-5% uchraydi. Tana ogʻirligi 70 kgboʻlganinsondabariykamida20–22mguchraydi, juda kichik miqdorda ichaklarda bariy tuzlari soʻriladi,nafas yoʻllarida esa bu elementning miqdori 5–6 baravar koʻproq­dir.

Bariy faqatgina mushak toʻqimasida emas balki bosh miya,taloq, koʻz gavhari, qonda, suyak va tishlarda ham bor. Bu elementodam organizmi uchun zaharlidir

(Sr)elеmеntining оdаmоrgаnizmigа ta’siri Stronsiy Sr. Yer poʻstlogʻida 4–10-2%miqdorda boʻladi. U yuqori va quyi or-ganizmlarning suyak tarkibida uchraydi.Stronsiyning kimyoviy jihatdan kalsiyga oʻxshash boʻlib,barcha tirik organizmlarning asosiy qurilish elementi hisoblanadi.Stronsiy tuproqqa oson yutilib, kalsiy bilan oʻrin almashib o'simlik orqali odam va hayvonorganizmiga tushib, katta xavf tugʻdirishi mumkin

Kadmiy (Cd) elеmеntining оdаmоrgаnizmiga ta’siri KadmiyCd.Kadmiy organizmga tamaki tutuni, boʻyoqlarning ba’zi turlari, suv, kofe, choy, va boshqa oziq­ ovqat mahsulotlari bilan kiradi.Kadmiyning asosiy miqdori buyrakda (barcha miqdorining30–60%)va jigarda(20–25%) toʻplanadi.Qolgan kadmiy oshqozon osti bezi,taloq, suyak va boshqa a’zo va toʻqimalarda uchraydi. Bu mikro-elementning biologik faoliyati toʻliq oʻrganilmagan boʻlsada, tirik organizm rivojlanishida kerakliligi isbotlangan.

Simob(Hg) elеmеntining оdаmоrgаnizmigа ta’siriSimob Hg. Yer poʻstlogʻida 7–10-6% uchraydi.Organizmda1–10-6%simob boʻladi. Kuniga organizmga 0,002–0,005mg simob kiradi. Simob kumushsimon,yaltiroq va xona haroratida suyuq element.Metall holdagi simob va uning birikmalari juda zaharlidir. Organizmda simob jigar, buyrak, taloq va oʻpkada toʻplanadi.

Simobning organik birikmalari markaziy nerv sistemasi,yurak qon tomir tizimi, oshqozon, jigar, buyrak zararlanishiga olib keladi.Simob qalqonsimon bez faoliyatini buzadi.buzadi. Organizmda simob jigar, buyrak, taloq va oʻpkada toʻplanadi.Simobning organik birikmalari markaziy nerv sistemasi,yurak qon tomir tizimi, oshqozon, jigar, buyrak zararlanishiga olib keladi.Simob qalqonsimon bez faoliyatini

Qo‘rg‘oshin(Pb)elеmеntining оdаmоrgаnizmigа ta’siri QoʻrgʻoshinPb.Organizmning 1·10-4%ni tashkil etadi.Havoda 0,01mg/kg.Ma’lum miqdorda tuproq­d auchraydi.Qoʻrgʻoshin atsetat miqdorining 145mg/kg gacha ortishi letal holat keltirib chiqaradi.U motor yoqilgʻisi tarkibida boʻlib,atmosferada yigʻiladi va havoni ifloslaydi.Nafas olish yoʻllari orqali uning bugʻlari alveolalarda,bronxiolalarda toʻplanadi va oʻpkaga soʻriladi.

Qoʻrgʻoshin ionlari bilan zaharlanish milklarda dogʻlar hosil boʻlishiga,asab sistemasining va buyrak funksiyasining buzilishiga olib keladi, qoʻrgʻoshinli anemiyani (plumbumizm) keltirib chiqa-radi.Suyaklarda qoʻrgʻoshin miqdori ortsa, Ca2+ionlari miqdori kamayadi va suyaklar deformatsiyasiga olib keladi.

Qoʻrgʻoshin ionlari bilan zaharlanish milklarda dogʻlar hosil boʻlishiga,asab sistemasining va buyrak funksiyasining buzilishiga olib keladi, qoʻrgʻoshinli anemiyani (plumbumizm) keltirib chiqa-radi. Suyaklarda qoʻrgʻoshin miqdori ortsa, Ca2+ionlari miqdori kamayadi va suyaklar deformatsiyasiga olib keladi.Qoʻrgʻoshin bilan zaharlanish belgilari: quvvatsizlik, kamqonlik,bosh aylanishi,shol,tutqanoq.Qoʻrgʻoshin bilan zaharlanganda davolash uchun tuxum oqsili, askorbin kislota ishlatiladi.