Мавзўи Предмети омӯзиш ва вазифаҳои фан. Мавќеи геополитикї ва таќсимоти маъмурию сиёсии Љумњурии Тољикистон Наќша

Савол ва супориш:
1. Барои чӣнақлиётросоҳаисеюмиистеҳсолотимоддӣменоманд?
2. Аҳмиятинақлиётродаринкишофииқтисодӣвамахсусградониисоҳаҳобаёнкунед.
3. Сохтори соҳавиинақлиётротавсифкунед.
4. Дар Тоҷикистонкадомнамудинақлиётдарборкашониидохилӣбаратрӣдорад?
5. ШоҳроҳҳоиасосииТоҷикистонро номбар кунед?
6. Сабабҳоидарҷумҳурӣсустинкишофёфтанинақлиётиқубурӣдарчист?
7. Новобаста ба шумораи зиёди дарёҳонақлиётиобӣсустинкишофёфтааст, чаро?
8. Барои баромад аз бунбасти коммуникатсонӣдарсолҳоиистиқлолияткадомкорҳобаанҷомрасонида шуд?
9. Кадом лоиҳаҳоиафзалиятнокисохтмонироҳҳоромедонед?
10. Робитањои иќтисодии байналхалќї чист ва чӣ гуна ташаккул меёбад?
11. Рушди робиаҳои иқтсодии байналхалқӣ аз кадом омилҳо вобаста аст?
12. Кадом намудҳои муносибатҳои иқтисодии байналхалқиро медонед? Номбар кунед.
13. Тавозуни гардиши савдои хориҷӣ дар Тоҷикистон мусбӣ аст ва ё манфӣ? Барои баланд бардоштани иқтидори содиротии кишвар кадом чораҳо андешида мешавад?
14.. Номгӯи маҳсулоти воридотӣ ва содиротии Тоҷикистонро таҳлил карда, хулосаатонро баён кунед.


Мавзўи №16. Тавсияфи умумии ноњияњои иќтисодии Тољикистон

Ташаккули ноҳияҳои иқтисодӣ раванди объективиест, ки дар натиҷаи тақсимоти территориявии меҳнат ба амал меояд. Дар шароити раванди пешрафти илму техника шиддатёбии тақвияти тақсимоти меҳнат ва таъсири омилҳои гуногуни табиӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ дар марзҳои алоҳида системаи территориявии хоҷагӣ (яъне ноҳиябандӣ) ва ҳарҷониба омўхтани онҳо аҳамияти калони назариявӣ ва амалӣ дорад. Ин вазифаи муҳими илми география мебошад.

Яке аз олимони намоёни илми география Н.Н. Баранский гуфта буд, ки «Географияи иқтисодии ҳақиқӣ дар раванди ноҳиябандии иқтисодӣ ба амал меояд. Аз ин ҷо ноҳиябандии иқтисодӣ гуфта ба системаҳои мустақил тақсим кардани хоҷагии халқи ҷумҳурӣ фаҳмида мешавад, ки он натиҷаи таъсири шароитҳои табиӣ, инкишофи таърихӣ ва иқтисодии ҳамон территория мебошад.
Асоси ноҳияҳои иқтисодиро системаҳои гуногуни территориявии истеҳсолӣ (комплексҳо) ташкил медиҳад. Системаи территориявии истеҳсолӣ ин маҷмўъи корхонаҳои бо ҳам зич алоқамандест, ки дар асоси истеҳсол ва коркарди ягон манбаи пуриқтидори ашёи хом (энергия, фулузот, маҳсулоти кишоварзӣ ва ғайра) ба амал омадааст.
Ташаккули системаи территориявӣ-истеҳсолӣ (комплексҳо ва ноҳияҳои иқтисодӣ) омили муҳими афзудани самаранокии истеҳсолоти ҷамъият аст. Самаранокӣ дар чунин системаҳо ва танҳо дар натиҷаҳои пай дар пай ва ба таври комплексӣ аз коркард гузаронидани ашёи хом, балки аз ҳисобиякҷоя истифодабарии территория, воситаҳои техникӣ ва муассисаҳои ғайриистеҳсолӣ меафзояд.
Ҳамин тариқ, ноҳияҳои иқтисодӣқисми мамлакат мебошад, ки равияи муайяни тахассуси хоҷагӣ дорад. Мавқеи ҷуғрофӣ, шароити табиӣ, сарватҳои табиии ҳар як ноҳияи иқтисодӣ, захираҳои меҳнатӣ ва маҳорату малакаи меҳнатии таърихан сайқалёфтаи аҳолии он хусусияти ба худ хос дошта, имкониятҳои тараққиёти хоҷагии халқро дар оянда муайян менамояд.
Ҳар як ноҳияи иқтисодӣ ин «сехи» хоҷагии халқ аст, ки барномаи муайяни истеҳсолӣ ва иҷтимоӣ дорад, ки он дар якҷоя истифодабарии захираҳои табиӣ, иқтисодӣ ва муассисаҳои ғайриистеҳсолӣ зоҳир мегардад.
Ноҳияҳои иқтисодӣ аз ҳамдигар бо хусусиятҳои гуногун, масоҳат ва ҳаҷми истеҳсолот, вақт ва шароити табиӣ, захираҳои меҳнатӣ бо сохтори хоҷагӣ ва соҳаҳои махсусгардонидашуда ва ғайра фарқмекунад. Комплекси хоҷагии ноҳияи иқтисодӣғайр аз соҳаҳои махсусгардонидашуда соҳаҳои иловагӣ ва хизматрасониро низ дар бар мегирад. Соҳаҳои иловагӣ инкишофи соҳаҳои асоси (махсусгардонидашуда)-ро таъмин менамояд.
Њоло марзи љумњурї ба ноњияњои иќтисоди зерин таќсим мешавад:

1. 
   Ноњияи иќтисодии Суѓд
   
2. 
   Ноњияи иќтисодии Њисор
   
3. 
   Ноњияи иќтисодии Рашт
   
4. 
   Ноњияи иќтисодии Вахш
   
5. 
   Ноњияи иќтисодии Кўлоб
   
6. 
   Ноњияи иќтисодии Бадахшон