Мавзўи Предмети омӯзиш ва вазифаҳои фан. Мавќеи геополитикї ва таќсимоти маъмурию сиёсии Љумњурии Тољикистон Наќша

Хоҷагии постиндустриалӣ. Ин давра аввалин маротиба солҳои 70-ум асри ХХ дар ИМА ба вуҷуд омада то ҳол идома дорад. Ҷиҳати асосии ин давра инкишофи соҳаҳои хизматрасонӣ мебошад. Дар муқоиса бо соҳаҳои хизматрасонӣ, соҳаҳои истеҳсолӣ - саноат ва хоҷагии қишлоқ дар ҷои дувум қарор доранд. Дар худи соҳаи хизматрасонӣҷои асосиро амалиётҳои молӣ – пулӣ, хусусан гардиши арзи хориҷӣ, инвеститсия ва кредитӣ – қарздиҳӣ мегирад.
Инкишофи иқтисодиёти постиндустриалӣ аз ҳисоби захираҳои молиявӣ ва “ақлонии” худӣ ва захираҳои табиӣ ва меҳнатии беруна инкишоф меёбад. Хусуситҳои асосоии иқтисодиёти постиндустриалиро чунин хулоса кардан мумкин аст:
а) бартарии соҳаҳои хизматрасонӣ бар соҳаҳои истеҳсолӣ;
б) муносибати нав ба меҳнат, зиёд шудани меҳнати ақлонӣ;
в) зиёд шудани нақш ва саҳми маълумотдорон дар иқтисодиёт дар асоси васеъ шудани фарогирии ҷавонон бо мактабҳои олӣ ва миёнаи касбӣ;
г) информатизатсия ва компютеризатсияи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ;
д) аҳамияти зиёд зоҳир кардан ба муҳофизати муҳити зист ва кам кардани фишори антропогенӣ ба табиат ва захираҳои табиӣ.
Дувум, хоҷагиихалқкатегорияисиёсӣ – иқтисодӣ мебошад, чунки фаҳмишихоҷагиихалқбофаҳмишитақсимотиҷамъиятиимеҳнат, интегратсияи байналхалқиииқтисодӣвағайраҳовобастагӣдорад. Хоҷагиихалқидавлатҳодаралоҳидагӣинкишофёфтанаметавонанд, бинобаринмафҳумихоҷагииҷаҳонӣнизмавҷудаст. Хоҷагииҷаҳонӣин маҷмӯи таърихан шаклгирифтаи хоҷагиҳоихалқидавлатҳои ҷаҳонмебошад, кибоҳамдигарборобитаҳоииқтисодии хориҷӣпайвастмебошанд. Асосиалоқамандиихоҷагиҳоихалқидавлатҳоиалоҳидаробоҳамдигар, тақсимотигеографии (териториявии) меҳнатташкилмедиҳад. Тақсимотигеографиимеҳнатнатиҷаиногузириинкишофиҷамъиятиинсонӣмебошад, кибаинкишофиистеҳсолотимолӣ - пулӣ (даринкишофихоҷагииҷаҳонӣдунамудиистеҳсолотрофарқмекунанд, истеҳсолотиистеъмолӣваистеҳсолотимолӣ–пулӣ, кидарпоёнмуфасалтаршинос хоҳемшуд) ваивазкунииминбаъдаионвобастааст. Ногузирии ин раванд аз он бармеояд, ки байни територияҳоиалоҳидаҳамешафарқиятдидамешавад: якум, фарқиятдармавқеигеографӣ, дувум, даршароитвазахираҳоитабиӣ, савум, дардараҷаиинкишофииқтисодӣ – иҷтимоӣ, сохторихоҷагӣ, захираҳоимеҳнатӣ, омилҳоитаърихӣ, анъанавағайраҳо ба як територияи муайян вобаста мешавад. Ба ин ноҳияҳоииқтисодӣдардохилидавлатмисолшудаметавонад.
Чунин фарқиятбаоновардамерасонад, кинамудҳоизиёдиистеҳсолимаҳсулотисаноат, хоҷагииқишлоқва ё хизматрасониҳо дар ягон територияи муайян бештар дида мешавад. Лекин ҳарякдавлатнизвобастабашароититабиӣ, захираҳоитабиӣ, мавқеигеографӣ, дараҷаиинкишофииқтисодӣ–иҷтимоӣ, захираҳоимеҳнатӣвағайраҳоинёоннамудимаҳсулотрозиёдистеҳсолмекунадваминбаъдонробабозориҷаҳонӣмебарорад. Ҳамин тариқтақсимотибайналхалқии географии меҳнатбавуҷудмеояд. Тақсимотигеографиибайналхалқиимеҳнат–инмахсусгардиидавлатҳоиалоҳидабаистеҳсолимаҳсулотвахизматрасониҳоимуайянбоивазиминбаъдаионмебошад.
Махсусгардонӣчунинравандемебошад, киистеҳсолиягоннамудимаҳсулотвахизаматрасонӣдартериторияваё давлатҳоиалоҳидаазталаботиҳамонтериторияваёдавлатзиёдбуда, бомақсадисодиротистеҳсолмешавад.
Солҳоиохирдархоҷагии ҷаҳонӣ интегратсияи байналхалқиииқтисодӣбавуҷудомадаст, кимоҳиятионпайвастшавиихоҷагиихалқиякчанддавлатҳодарасосисозишномаҳои сиёсии байнидавлатӣ мебошад.
Савум, хоҷагиихалқмафҳумигеографӣмебошад, ки сохтори соҳавӣватериториявиихоҷагиихалқромеомӯзад. Вазифаи асоси он мукаммал кардани роҳҳоиташкилитериториявии (фазогии) қувваҳои истеҳсолкунанда (истеҳсолотиҷамъиятӣ), ташкиликомплексҳоитериториявӣ – истеҳсолӣ дар шароитҳоимуайянитабиӣваиқтисодӣ – иҷтимоӣ мебошад. Унсурҳоиасосии мафҳумиқувваҳои истеҳсолкунанда ин: а) қувваҳои корӣ (захираҳоимеҳнатӣ) – ҳамчун иштирокчии истеҳсолотиҷамъиятӣ ва б) воситаҳои истеҳсолот мебошад. Воситаҳоиистеҳсолотдарнавбатихудашёҳоимеҳнатваолотҳоимеҳнатиродарбармегиранд: