Mavqei alohida o‘rin egallaydi

''O‘rtacha  xarajatlar  qo‘shuv  foyda''  usuli
.  Bahoni  hisoblashning  ushbu 
usulining  mohiyati  quyidagicha:  korxona  yoki  tadbirkor  ishlab  chiqarish  bo‘yicha 
xarajatlarni  aniqlaydi  va  unga  kiritilgan  kapital  uchun  mukofot  sifatida  qaraladigan 

---

 
 
233 
mo‘ljaldagi foyda miqdorini qo‘shadi. 
Foyda  miqdorini  to‘la  xarajatlarga  nisbatan  belgilangan  foizlar  (
N
x
)yoki 
bahoga nisbatan ulushlar (
N
b
) orqali aniqlash mumkin. 
Bu usul bilan bahoni aniqlash quyidagicha: 
 
B = T
t 
* (1+
 N
x
)
 yoki B = T
t 
/(1-
 N
b
)
 
 
Bu yerda: T
t 
- mahsulot xizmat birligining to‘la tannarxi (so‘m). 
Zararsizlik  va  maqsadli  foyda  usuli
.  Bu  xolatda  korxona  bozor  omillarini 
hisobga  oladi:  o‘xshash  mahsulotlarga  o‘rnatilgan  bozordagi  baho,  turli  baholarda 
ishlab  chiqarish  va  sotish  xajmlari.  Korxona  maqsadli  (mo‘ljallangan)  foyda 
summasini ta’minlash mumkin bo‘lgan mahsulot bahosi va unga mos keluvchi ishlab 
chiqarish xajmini qidiradi. 
Ushbu usul yordamida quyidagi ikkita savolga javob topish mumkin. 
1.
 
Belgilangan  ishlab  chiqarish  xajmida  mo‘ljallangan  foydani  olish  uchun 
baho qanday bo‘lishi kerak?  
2.
 
Agar tovarga bozorda ma’lum bir baho yuzaga kelgan bo‘lsa, mo‘ljallangan 
foydani olish uchun ishlab chiqarish xajmi qanday bo‘lishi kerak?  
Bu savollarga javob topish uchun zararsizlik grafigini tuziladi, unda doimiy va 
yalpi xarajatlar chiziqlari belgilanadi. 
Tovarning 
qimmati 
bo‘yicha  tutgan  o‘rniga  yo‘naltirilgan  bahoni 
shakllantirish  usuli
.  Bu  usul  asosida  tovarning  xaridor  tomonidan  his  qilinadigan, 
seziladigan qadr-qimmati  va shu qadr-qimmatga  ko‘ra uning ma’lum  bir  pul to‘lash 
hohishi  yotadi.  Korxona  o‘z  mahsulotiga  baho  belgilash  uchun  raqobatchi-
mahsulotlar  bo‘yicha  xaridorlarda  qanday  qadr-qimmatga  oid  tasavvurlar  borligini 
aniqlashi kerak. Buni xaridorlar yoki mutaxassis-ekspertlar o‘rtasida so‘rov o‘tkazish 
orqali amalga oshirish mumkin.  
Ikkinchi  yondashuvga  ko‘ra  quyidagilarni  amalga  oshirish  mumkin:  bozorda 
mavjud  bo‘lgan  o‘xshash  tovarlarning  bahosi  va  iste’mol  xususiyatlari  o‘rtasidagi 
yuzaga  kelgan  o‘zaro  bog‘lanishni,  munosabatni  aniqlash;  taklif  qilinayotgan  tovar 
ulardan qanchalik farq qilishini aniqlash; aniqlangan munosabat bo‘yicha o‘z tovariga 
baho belgilash. 
Bunday holatda sotish bahosi quyidagi formula orqali aniqlanadi: