Matnshunoslik

Tayanch tushunchalar: matnshunoslik, matn, qo`lyozma, manbashunoslik, matn tadqiqi, tabdil.

2-seminar mashg`ulot. Yozuv madaniyatining takomili va tarixiy bosqichlari

O'zbek xalqi Markaziy Osiyoning boshqa xalqlari singari oromiy, yunon, karoshta, sug'd, xorazm, kushon, eftalit, pahlaviy, suriya, hind, o'rxun (runik), uyg'ur, arab, lotin, kirill kabi bir qancha yozuvlardan foydalangan. O'rxun – runik yozuvini barcha turkiy xalqlar birgalikda ijod qilgan. Sobiq sho'rolar davrida deyarli barcha Sharq xalqlari bilan bir qatorda avval lotin, keyinchalik esa rus grafikasiga asoslangan yozuvni qabul qilish o'zbek xalqi hayotida o'ziga xos hodisa bo'ldi. Arab yozuvi o'zbek tili xususiyatlariga ko'p jihatdan muvofiq kelmas edi. Bundan tashqari, bu yozuv o'zbek xalqini yanada kuchliroq asoratda tutish, ekspluatatsiya qilish va avvalgi yozuvni yo'qotib yuborish yo'lida arab assimilyatorlari qo'lida qurol bo'lib xizmat qildi. Arab alifbosida 28 ta harf mavjudligiga qaramay, ularning 4 ko'rinishda (7 harf bundan mustasno) yozilishi o'zbek xalqining savodli bo'lishiga sira yordam bermas edi. Arab aristokratlari mehnatkash xalqni abadiy nodonlikda saqlash maqsadida arab alifbosining xatti nash, xatti ta'liq, xatti shikasta, xatti kufiy, xatti rayhoniy, xatti suls kabi juda murakkab shakllarini va turlarini joriy qildilar.
Topshiriq. “Xattotlik daqiqasi”. Bunda talabalarga biror matn yoki she’riy parcha ko`rsatilib, shu matnni arab yozuvining bir nechta shaklida yozib chiqish topshiriladi.
Quyidagi parchani nasx, nasta’liq, suls xatida ko`chirishga urinib ko`ring. Manba uchun: Jumaniyozov Rahimboy. Eski o`zbek yozuvi. Toshkent: O`qituvchi, 1989
Ko‘z (کوز) uza nuqta qo‘ymay aylab zo‘r,
Mardumi bo‘lmag‘ondek aylasa ko‘r(کور).
G‘ayb (غیب)din nuqtai yo‘nub amaldo,
Xat aro ayb (عیب) aylasa paydo
Tayanch tushunchalar: yozuv, xat, arab yozuvi, nasx, nasta’liq, rayhoniy, suls, xattotlik.