Matnshunoslik

Tayanch tushunchalar: lug`at, lug`atchilik, “Abushqa”, “Sangloh”, “Kelurnoma”.

7-seminar mashg`ulot. Transliteratsiya, transkripsiya va matn tabdili

Asar matni muallif yoki tarjimon davridagi tildan joriy tilga tarjima qilinishi tabdil deyiladi. Transliteratsiya bu nashrda asar matni qo`lyozm grafikasidan amaldagi yozuvga o`giriladi. Ya’ni bir yozuv harflarini boshqa yozuv harflari bilan almashtiriladi. Transliteratsiya grafikaga, transkripsiya fonetikaga aloqador hodisadir. Qadim qo`lyozmalarni o`qib o`rganish, shuningdek, orfografik qoidalarida qadimiy an’anaviy ifoda usullari saqlanib qolishi bilan bunday nashrlarning ahamiyati oshdi. Bizda arabiy, forsiy va turkiy matnlarning transliteratsiyasi uchraydi. Qadim qo`lyozmalarni o`qib o`rganish, shuningdek, orfografik qoidalarida qadimiy an’anaviy ifoda usullari saqlanib qolishi bilan bunday nashrlarning ahamiyati oshdi. Bizda arabiy, forsiy va turkiy matnlarning transliteratsiyasi uchraydi.

Interfaol metod. “Klaster” metodidan foydalangan holda, mavzuga aloqador tayanch so`z, tushuncha, iboralarni kiriting.

8-seminar mashg`ulot. ABJAD HISOBI

Abjad – qadimgi arab alifbosi tarkibidagi harflardan tuzilgan va har qaysi harfning son qiymatini eslab qolish uchun yasalgan sakkizta so‘zning birinchisi va shartli umumiy nomi. Bu so‘zlar: abjad, havvaz, hutti, kalaman, sa’ufas, qarashat, saxxaz, zazag‘. Aslida arab harflarining mazkur tartibi finikiya va oromiy harflaridan kelib chiqqan bo‘lib, ular muayyan sonlarni ifodalaydi. Finikiya-oromiy alifbosida 400 dan keyingi sonlarni ifoda qilish uchun tav (400) harfiga boshqa harflar qo‘shilgan. Mac, tavqof (500), tavresh (600), tavshin (700), tavtav (800), tav-tavqof (900) va hokazo Arablar esa mazkur sakkizta so‘zning oldingi oltitasini 22 harfdan iborat finikiya-oromiy alifbosi asosida tuzib, harflarning son ifodalarini 1000 ga yetkazish uchun finikiya-oromiy alifbosida bo‘lmagan oltita arab harflaridan abjadning keyingi ikki so‘zini (saxxaz, zazag‘) yasaganlar. Harflarni sonlar bilan va sonlarni harflar bilan ifoda qilish abjad va jimal hisobi ismlari bilan atalib, qad. vaqtlarda sonlarni, mas, ko‘paytirish jadvalini yodlashni osonlashtirgan. Bundan tashqari, Sharq, shu jumladan o‘zbek mumtoz adabiyotida biror muhim hodisaning sanasini esda tutishni osonlashtirish uchun sonlar harflar bilan ifodalangan. O‘zbek adabiyotida abjaddan maxfiy yozuvlar yozishda ham foydalanilgan. O‘zbek mumtoz adabiyotida abjad hisobi 20-asr boshlarigacha qo‘llangan.