Матншунослик фани адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий муаммолари, хусусан, қадим қўлёзма меросимиз манбалари устида илмий фаолият олиб бориш малакасини шакллантириш, араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзувини эркин ўқий олиш

 
8-dars: Matn shakllari va ularni tuzish prinsiplari 
 
Matnshunoslik prinsiplari haqida so‘z ketar ekan, shuni alohida ta’kidlash 
zarurki, ular haligacha tasniflanmagan. Matnshunoslikning tadqiq usullari va 
prinsiplari o‘rtasidagi farqlar nazariy jihatdan ko‘rib chiqilmagan. Biz bu holni 
o‘zbek matnshunoslik ishlarida ham kuzatdik. Masalan, P. Shamsiev prinsip 
deganda tadqiq usullarini ko‘zda tutadi79
87
, Eshonxo‘jaev esa prinsipga tamoyil 
sifatida qaraydi80
88
. D. Lixachev matnshunoslikning tadqiq usullari haqida gapirar 
ekan, ularni “matn tuzishning metodik prinsiplari...” deb ataydi. 
O‘zbek matnshunosligi tarixini o‘rganish shuni ko‘rsatmoqdaki, o‘zbek 
matnshunosligining yangi davrida (1920 yillardan keyingi davr nazarda tutilmoqda 
– 
mualliflar
) yuzaga kelgan ko‘plab nashrlarda matnshunoslikning bir qancha 
prinsiplari aks etgan. Ular tuzilayotgan matn shakllariga qarab farqlanadilar. 
Ma’lumki, matnshunoslikda matn tuzishning bir necha shakllari qabul qilingan 
bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: 
1.Ilmiy-tanqidiy matn shakli. 
2.Yig‘ma-qiyosiy matn shakli. 
3.Ilmiy-ommaviy matn shakli. 
Ilmiy-tanqidiy matn.
Badiiy asarning 
ilmiy-tanqidiy matnini 
tuzish manbaning 
nusxalari ko‘p bo‘lganda amalga oshiriladi. Ilmiy-tanqidiy matn, bu – matn tarixini 
87
ШамсиевП. Ўзбекматншунослигигаоидтадқиқотлар. – Т.: Фан, 1986. – Б.19–21. 
88
ЭшонхўжаевШ. “Лисонут
-
тайр”нингилмий
-
танқидийматниҳақида. Алишер Навоий Лисон ут
-
тайр. –
Т.: Фан, 1965. –
Б.20–
21. 

---

ilmiy o‘rganish asosida muallif matniga yaqin variantini tuzishdir.Ilmiy-tanqidiy 
matn tuzishning barcha tadqiqotchilar uchun qoidaga aylangan asosiy prinsiplari 
mavjud. Masalan, matn tuzuvchi asarning fanga ma’lum barcha nusxalarini ko‘rib 
chiqishi shart. Ba’zi asarlarning qo‘lyozma nusxalari orasidagi farqlar ko‘p bo‘lishi 
mumkin. Bunday holda ilmiy-tanqidiy matnni tuzuvchi matnshunos