Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Nazorat savollari: 
5
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons. UK 2014 840-pp 

---

102 
1.
Sifat analizining usullari qanday? 
2.
Analitik reaktsiyalarning bajarilish usullarini izohlang? 
3.
Analitik reaktsiyalarni amalga oshirishning shart-sharoitlari, reaktsiyalarning sezgirligi, 
o’ziga hosligi qanday amalga oshiriladi? 
4.
Eritmani bo’lib-bo’lib va sistematik analiz qilish qanday amalga oshiriladi? 
5.
Guruh reagenti. Kationlarning analitik guruhlarga bo’linishi qanday? 
6.
Kationlar analitik klassifikatsiyasining D.I.Mendeleevning davriy sistemasiga 
bog’liqligini izoxlang? 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and 
Sons. UK 2014 
2.
T.Fischer., Materials Science for Engineering Students, 1st Edition
 
Elsevier UK, 2008 
3.
Mikell P.Groover., Fundamentals of Modern Manufacturing Materials, Processes, and 
Equipment John Wiley and Sons inc USA 2010 
Tekshirilayotgan modda tarkibini tashkil etgan element yoki ion (yoki komponent) lar 
miqdorini aniqlashga imkon beruvchi usullar to’plamiga miqdoriy analiz usuli deb ataladi. 
Miqdoriy analiz usullari tajriba mashg’ulotlarini bajarishda ishlatiladigan asboblarga 
ko’ra quyidagilarga bo’linadi: 
1. 
Gravimetrik analiz 
2. 
Titrimetrik analiz 
3. 
Gaz analizi 
4. 
Fizik-kimyoviy ( yoki instrumental) analiz usullari. 
Ushbu qo’llanmada shulardan (ayrimlari) gravimetrik, titrimetrik va fizik-kimyoviy
analiz usullariga to’htalib o’tamiz.
6
 
15.4 Tortma (gravimetrik ) analiz 
Gravimetrik analiz deb, miqdoriy analizning aniqlanadigan modda miqdorini, 
tekshiriladigan namuna massasini o’lchash bilan olib boriladigan aniqlash usuliga aytiladi.
Gravimetrik analiz uch turga bo’linadi:
1) ajratish , 2) cho’ktirish, 3) haydash
1) Ajratish usulida aniqlanayotgan modda aralashmadan ajratib tozalanadi va massasi 
analitik tarozida tortiladi. Masalan: Temir bilan oltingugurtning aralashmasidan temirni magniga 
tortilish hususiyatidan foydalanib ajratish mumuin. 
2)
CHo’ktirish usulida aniqlanadigan modda kimyoviy reaktsiya yordamida tarkibi aniq 
bo’lgan qiyin eriydigan birikma holida cho’ktiriladi. Bunda cho’kma qizdirilib tarkibi aniq 
bo’lgan boshqa moddaga aylantiriladi va shu moddaning massasi analitik tarozida tortilib modda 
miqdori aniqlanadi.
 
Masalan:
 
O
H
O
Fe
OH
Fe
OH
Fe
t
2
3
2
0
3
3
3
2
6
2








aniklanadigan cho’ktiriladigan tortiladigan 
modda shakl shakl 
6
T.Fischer., Materials Science for Engineering Students, 1st Edition
 
Elsevier UK, 2008 285-pp 

---

103 
3) Haydash usulida aniqlanadigan modda uchuvchan birikma holida haydaladi. Bunda 
aniqlanadigan modda qizdirish yoki boshqa modda (reaktiv) ta’sirida uchuvchan birikma hosil 
qiladigan holiga o’tkazish bilan ajratiladi. Haydash usullari to’g’ri va teskari bo’lishi mumkin.
To’g’ri haydash usullarida aniqlanadagan modda biror o’ziga hos yutuvchiga yutiladi va 
yutuvchi massasining oshishiga qarab aniqladigan moddaning miqdori hisoblanadi.
O
H
CO
Na
CO
NaOH
CO
O
H
CaCl
HCl
CaCO
t
2
3
2
2
2
2
2
3
2
2
0










Teskari aniqlash usullarida aniqlanadigan modda to’liq parchalangandan keyin qolgan 
massasi o’lchanadi. Haydashdan oldingi va keyingi massalar farqi aniqlanadigan modda 
miqdorini hisoblash imkonini beradi.
7