Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Qalayli B83 babitning struktura sxemasi 
Ishni bajarishdan maqsad. 
1.
Rangli metall va qotishmasining strukturalarini (ichki tuzilishini) mikroskop ostida 
ko’rilishini kuzatish va ularni bir-biridan farq qila olishini o’rganish.
2.
Rangli metall va qotishmalarni strukturalarini daftarga sxema ravshda yozish. 
3.
Rangli metall va qotishmalarning markalanishini o’rganish va ularni qo’llanish joylari 
bilan tanishish. 
Ishni bajarish tartibi: 
1. Ishni bajarish uchun talabalarga rangli metall va qotishmalardan tayyorlangan bir 
necha to’plam (komplekt) namunalar beriladi. Xar bir to’plamda qotishmalarning nomlari va 
markalari ko’rsatilgan bulishi kerak. 
To’plamlarga quyidagi namunalar kiradi: 

mis 

α
latun 

α + β
latun 

qalayli quyma bronza 

bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan qalayli bronza 

oddiy silumin 

modifikesiyalangan silumin 

yumshatilgan duralyumin 

toblangan va tabiiy eskirgan duralyumin 

babbit 
2. Berilgan namunalarning strukturalari mikroskop ostida kuzatiladi va ularning rasmi 
(sxemasi) jadvalning 2-ustuniga chizib olinadi. 
Eslatma:
rasmlar diametri 35 mm bo’lgan aylana yoki 35x35 mm li to’rtburchak 
shaklida qalamda chiziladi. 
3. Qotishmalardagi faza va boshqa birikmalar chizg’ich bilan ko’rsatiladi va ularning 
nomlari jadvalning 3-ustuniga yoziladi. 
4. Qotishmaning strukturasiga qarab (albomdagi va qo’lingizdagi qo’llanmadagi rasmlar 
bilan solishtirib) ularning turlari aniqlanadi va nomlari hamda markalari jadvalning 4-ustuniga 
yoziladi. 

---

146 
5. 
Jadvalning 
5-ustuniga 
qotishmalarning 
kimyoviy 
tarkibi 
ko’rsatiladi 
(spravochniklardan va qo’lingizdagi qo’llanmadan olinadi). 
6. Jadvalning 6-ustuniga qotishmalarning mexanik yoki boshqa muxim xossalari 
(spravochniklardan olib) yoziladi. 
7. Jadvalning 7-ustuniga qotishmalarning qo’llanilish joylaridan misollar yoziladi. 
10.2-jadva 
№ 
Termik ishlov berilgan po’latlar 
Ximiko-termik ishlov berilgan po’latlar 
p
/p
M
ikros
trukt
ura
sxe
m
as
i 
S
trukt
ura
ni
nom
i 
S
trukt
ura
ni
xos
il
qi
li
sh
us
ul
la
ri
M
exa
ni
k
hos
sa
la
ri
Is
hl
ov
us
ul
i 
Q
at
la
m
c
huqurl
ig
i 
Y
uz
a
va
o’z
akni
ng
qa
tt
iq
li
gi
S
trukt
ura
ni
hos
il
qi
li
sh
us
ul
i 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9