Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Qalayli quyma bronzaning strukturasi. 
Bosim ostida ishlov beriladigan bronzaning tarkibida qalayning miqdori 5-6% dan 
ortmaydi. Bronzaning bu turidan prujina, membrana, antifriksion detallar tayyorlashda va boshqa 
sohalarda foydalaniladi. 
Bosim ostida ishlov beriladigan va yumshatilgan bronzaning strukturasi bir xil 
α
- qattiq 
eritmaning kristallaridan iborat.
Bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan bronzaning strukturasi 
Alyuminiy va uning qotishmalari.
Alyuminiyning strukturasi (bosim ostida ishlov 
berilgan va yumshatilgan holatida) bir xil kristall donalardan iborat. Alyuminiy va uning 
qotishmalarini temir va kremniydan to’la tozalash juda qiyin. SHuning uchun alyuminiy 
krisstallarining orasida kremniyning kristallari (kulrang) Fe Al
3
birikmalari (qo’ng’ir) hamda 
alyuminiy – kremniy – temirdan tuzilgan o’lchamli birikmalar uchrashi mumkin (5-rasm). Ular 
alyuminiyning va uning qotishmalarining plastikligini kamaytiradi. 

---

142 
Alyumin strukturasi 
Alyuminiy qotishmalari ikki turga bo’linadi: 
a) Quyma qotishmalar. 
b) Bosim ostida ishlov beriladigan qotishmalar. 
Quyma qotishmalar.
Quyma detallar tayyorlash uchun
Al-Si
, 
Al-Cu
, 
Al-Mg
qotishmalari qo’llaniladi. Ular ko’pincha boshqa elementlar bilan legirlanadi. (
Al-Si
) 
qotishmalari 
Cu
, 
Mg
va
Mn
bilan (
Al-Mg
) qotishmalari 
Si
bilan, (
Al-Cu
) qotishmalari esa
Mn
, 
Sr
, Ni bilan. Qorishmalarning kristall donalari mayda va mexanik xossalari yuqori bo’lishi uchun 
ularning tarkibiga oz miqdorda modifikator (ichki tuzilishini o’zgartiradigan) elementlar (
Ti
, Zr
, 
B,V,Na
) ham qo’shiladi.
Alyuminiyning quyma qotishmalari Al harflari (alyuminiy liteyniy) va qotishmaning 
nomerini bildiruvchi sonlar bilan belgilanadi. Masalan Al
2
.