Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Maxsus latunlar. 
Bu latunlarning tarkibida ruxdan tashqari boshqa elementlar ham bor. 
Latunlarni legirlashdan maqsad ularning mexanik hossalarini yaxshilashdan iborat. Maxsus 
latunlarning l xarfidan keyin legirlovchi elementlarning nomlari belgi sifatida yoziladi. 
Masalan: S – qo’rg’oshin, 0 – qalay, J – temir, M – marganets, N – nikel, K – kremniy, A 
– alyuminiy va boshqalar. 
α + β latunlarning strukturasi (sxemasi) 
Xarflardan keyin latundagi misning miqdori va legirlovchi elementlarning miqdorlari (%) 
conlar bilan ko’rsatiladi. 
Masalan: LS 59-1 latunning tarkibida 57/60 % mis va 0,8-1,5 % qo’rg’oshin bor, qolgani 
esa rux atomlaridan iborat.
Maxsus latunlar ikki turga bo’linadi: 

---

141 

Quyma latunlar: LK 80-3L, LKS 80-3-3L, LAJ 66-3-2 
LMsJ 52-1-1 va boshqalar; 

Bosim ostida ishlov berilgan latunlar: LAJ 60-1-1, LS 59-1, 
LJMs 59-1-1 va boshqalar. 
Bronza 
Bronza deb misning qalay va boshqa elementlar (
Al
, 
Si
, Be, Pl) bilan legirlanishiga qarab 
bronzalar: qalayli, alyuminiyli, kremniyli, berilliyli turlarga bo’linadi. 
Bronzalar Br. xarflari va legirlovchi elementlarning bosh xarflari bilan, hamda ularning 
miqdorini ko’rsatadigan sonlar bilan belgilanadi, Masalan: Br. 0SS 4-4-2,5 markali bronzaning 
tarkibida qalay (0)-4%, rux (S)-4%, qurg’oshin (S)-2,5 % bor. 
Qalayli quyma bronzaning strukturasi ikki fazadan iborat: 
α
- dendrit kristallar (qalayning 
misdagi qattiq eritmasi) va ular orasida joylashgan evtektoid aralashma (
α + β
) (3 rasm). Bu 
erda 
b-Si
31
S
ng
 
birikmasi. 
Qalayli quyma bronza antifriktsion (engil sirpanadigan) detallar, tishli g’ildiraklar, 
sirpanma podshipniklar va nam havoda hamda dengiz suvlari ta’sirida ishlaydigan detallar
tayyorlash uchun ishlatiladi.