Materialshunoslik 2016. p65

5.3.  Metallarni cho‘zilishga sinash

Sinashning bu turi keng tarqalgan. Sinash uchun standart

namunalar olinadi. Sinov mashinalari cho‘zilish diagram-

malarini, ya’ni namuna uzunligining qo‘yilgan nagruzkaga bog‘liq

ravishda o‘zgarishini yozib boradigan asboblar bilan jihozlangan.

Sinashning boshlanishida nisbatan kichikroq yuklamalar

qo‘yilganda namunaning cho‘zilishi biror 

R

pts

 kuchgacha namu-

naga mutanosib bo‘ladi. Bu yuklamada vujudga keladigan zo‘-

riqish 

mutanosiblik chegarasi

 deyiladi:

σ

 

pts

=

P

pts

/

F

0 

.

Mutanosiblik chegarasidan ortib ketmaydigan zo‘riqishlar

faqat elastik deformatsiyani keltirib chiqaradi, u nagruzka olin-

gandan keyin yo‘qoladi. Shu sababli mutanosiblik chegarasi

amalda elastiklik chegarasi bilan tenglashtiriladi.

Ko‘pincha elastiklik chegarasi dastlabki uzunligidan qoldiq

deformatsiya hosil bo‘ladigan zo‘riqish sifatida aniqlanadi. Masa-

lan, 0,01 % (

σ

0,01

), 0,02 % (

σ

0,02

).

Elastiklik chegarasi muhim xususiyat hisoblanadi, chunki

metallning kichik plastik deformatsiyalarga qarshiligini belgilaydi.

Yuklama 

R

pts

 dan ortganda yuklama bilan cho‘zilish orasidagi

chiziqli bog‘lanish buziladi. R

pts

 ning biror qiymatida diagrammada

gorizontal maydonchani kuzatish mumkin, u yuklama ko‘pay-

masdan, metall cho‘zilayotganini (oqayotganini) ko‘rsatadi.

---

74

Oquvchanlikning gorizontal maydonchasi texnik temir

cho‘zilishida juda yaqqol kuzatiladi, aksariyat metallarda esa

unchalik yaqqol namoyon bo‘lmaydi. Metallning ixtiyoriy oqishi

sodir bo‘ladigan zo‘riqish 

oquvchanlik chegarasi

 deyiladi. Bu

holda oquvchanlik chegarasi (shartli) namunani qoldiq cho‘-

zilishga duchor qiladigan zo‘riqish sifatida aniqlanadi, qoldiq

cho‘zilish dastlabki hisoblab topilgan uzunlikning 0,2 % iga

teng bo‘ladi (

σ

0,2

). Oquvchanlik chegarasi mashinasozlikda joiz

zo‘riqishni hisoblashda qo‘llaniladi.

Ancha katta yuklamalarda metall kuchliroq plastik defor-

matsiyalanadi va yemiriladi. Yuklamaga muvofiq keladigan,

metallning yemirilishiga sabab bo‘ladigan zo‘riqish