Materialshunoslik 2016. p65

1.5. Qotishmalarning holat diagrammasi

Metallarning kristallanish grafigi.

 Har qanday metall va

qotishmalarning ichki tuzilishi, xossalari, uni qizdirganda va

sovitganda ro‘y beradigan hodisalar aralashmaning bir-biri

bilan  qanday miqdorda aralashishiga bog‘liq. Odatda, metall

(qotishma) sovitilgan vaqtda kristallanadi, ya’ni suyuq holatdan

qattiq holatga o‘tadi. Bunday kristallanish 

birlamchi kristallanish

deb ataladi (6-rasm).

6-rasm.

 

Kristallanish

darajasi.

---

16

Qotgan metallning sovishi nati-

jasida qaytadan kristallanishi 

ikki-

lamchi kristallanish

 deb aytiladi. Kris-

tallanish jarayonini yaxshiroq o‘rga-

nish uchun uni grafik ko‘rinishda

ko‘rib chiqamiz (7-rasm).

Grafikdan ko‘rinib turibdiki, ha-

rorat ma’lum darajaga yetganda bir-

muncha o‘zgarmay turadigan to‘xtash

(bu to‘xtashlar sovitganda ham mavjud

bo‘ladi) bo‘lib, bunda ichki o‘z-

garishlar sodir bo‘ladi.

Metall qizdirilgan vaqtda berilgan

issiqlikni o‘ziga yutadi, sovitilganda esa

undan issiqlik ajraladi, bu esa metallni

qizdirganda yoki sovitganda to‘xta-

tishlarga sabab bo‘ladi.

Metallning biror holatida yoki tu-

zilishidagi o‘zgarishlarga mos keladigan

harorati 

kritik nuqta

 deb aytiladi. Eri-

gan metallning kristallanishi uchun

erish haroratidan pastroq bo‘lgan haro-

ratgacha sovitish kerak, chunki ana shu

haroratda atomlar aniq bir sxema bo‘-

yicha guruhlanib, kristall hosil qiladi.