Materiallari

---

1 
SEMINAR MASHG‘ULOT 
MATERIALLARI 
 
 

---

2 
Mavzu: “Madaniyatshunoslik” fanining predmeti, ob’ekti, nazariy masalalari 
va taraqqiyot qonuniyatlari. 
Rejasi: 
1. “Madaniyatshunoslik” fanining predmeti, ob’ekti va vazifalari. 
2. Madaniyat tushunchasi. Mаdаniyatning tаrkibiy qismlаri, asosiy qonuniyatlari. 
3. Madaniyatning inson va jamiyat hayotidagi o‘rni.
4. Madaiyatshunoslikning boshqa fanlar bilan aloqadorligi 
 
Tayanch tushunchalar 
Madaniyat, ma’naviyat, ma’naviy jamiyat, industrial jamiyat, ijtimoiy hayot, 
madaniyat falsafasi, madaniyatning morfologiyasi, madaniyat sotsiologiyasi, 
madaniyat tarixi, individium, sotsium, qonuniyat, ziyolilik, intellektual salohiyat, 
funksiya, mentalitet, informatsion ta’limot, iqtisodiy madaniyat, siyosiy madaniyat, 
huquqiy madaniyat, muomala madaniyati, mehnat madaniyati. 
Birinchi savolda «madaniyat» tushunchasi, madaniyat haqidagi ta’limotlarning 
shakllanishi, madaniyatshunoslik fanining hayotiy ehtiyoj asosida paydo bo‘lishi, 
o‘zgarishi va boyishi, madaniyat va uning tabiatdagi farqi, madaniyat – tabiat, 
jamiyat, insonning o‘zaro munosabatlari o‘rganiladi. Shuningdek, mazkur savolda
madaniyat va sivilizatsiya tushunchalari, ularning farqli va umumiy tomonlari 
o‘rganilib, madaniyatning jamiyat va shaxsning har tomonlama rivojlanishi uchun 
muhim omil sifatidagi o‘rni yoritiladi.
«Madaniyat» atamasi hozirgi zamon ilmiy adabiyotlarida rang-barang 
ma’nolarda ifodalanishi, «Madaniyat» va «Kultura» atamalari mutaxassislar fikriga 
ko‘ra aynan bir ma’noni anglatib, lotincha «ishlov berish», «parvarish qilish» 
ma’nosida kelishi, keyinchalik «ma’rifatli bo‘lish», «tarbiyali», «bilimli bo‘lish» 
mazmunida ishlatilishi, qadimgi Rimda «Madaniyat» - tushunchasi «hayotni 
ma’naviy jihatdan yanada yaxshilashga va tozalashga qaratilgan g‘amxo‘rlik» degan 
ma’noda ham foydalanilganligi, mashhur Rim faylasufi-notiq Sitseron ham «ruhiyat 
madaniyati» atamasini ishlatganligi, Yevropa xalqlarida XVIII asrning oxirlari-
gacha «Madaniyat» atamasi aqliy-axloqiy madaniyat tushunchasi sifatida 
o‘rganilishi yoritiladi.
Ikkinchi savolda Madaniyatshunoslik fani madaniyat to‘g‘risidagi fan bo‘lib 
hisoblanishi, ushbu fan insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy va manaviy 
yutuqlarni, o‘zlashtirish va taqqoslashni amalga oshirishi, mazkur fan gumanitar fan 
sifatida tarix, sotsiologiya, politologiya, psixologiya, falsafa va boshqa bir qator 
fanlar bilan bog‘liq holda o‘rganilishi, turli tarixiy jarayonlarda turlicha tarzda 
namoyon bo‘lishi, mazkur fan ham boshqa fanlar qatori xolislik, haqqoniylik, 
ilmiylik tamoyillari asosida tadqiq etiladi. 
Madaniyatshunoslik fanining predmeti insoniyatning qadimgi davrlardan 
to hozirgi kunga qadar bosib o‘tgan uzoq, ayni paytda murakkab moddiy va 
ma’naviy hayotining vujudga kelishi hamda rivojlanishi jarayonlarini o‘rganuvchi 
fan ekanligi, madaniyatshunoslik fani insonning oila, tabiat va jamiyat bilan 

---

3 
hamkorlikdagi faoliyatini hamda kishilarning madaniy faoliyatlariga oid barcha 
jarayonlarni o‘rganadi.
Uchinchi savolda madaniyatshunoslik fanining yutuqlari va muammolari, moddiy 
va ma’naviy qadriyatlarni yaratish, tabiatni, jamiyatni va shaxsni o‘zgartirish 
borasidagi inson faoliyati – madaniyatning muhim sharti, madaniyat tarixiy 
jarayonda yaratilgan moddiy va ma’naviy qadriyatlar majmui sifatida ekanligi, 
shuningdek shaxs madaniyat bilan quyidagi sohalarda munosabatda bo‘lishi, ya’ni: 
1. Madaniyatni ta’sir etish ob’ekti sifatida o‘zlashtiradi; 
2. Madaniy qadriyatlarni tashuvchi va ifodalovchisi sifatida konkret madaniy 
muhitda faoliyat ko‘rsatadi; 
3.Madaniy ijod sub’ekti sifatida madaniyatni rivojlantirish sohalari bayon 
etiladi.
Shuningdek, madaniyatshunoslik fani madaniy tarixiy davrlarni tahlil qilishda 
bilishining uch bosqichini tabiiy birlikda olib qarashga harakat qiladi. 
1) Aniq davrning yaxlit qiyofasini, ya’ni uning badiiy obrazini yaratishga 
intiladi; 
2) Insoniyat borlig‘ining umumiy dinamikasida davrning ma’naviy o‘rnini 
aniqlaydi (ijtimoiy ong tarixida, fanda, san’at va falsafada o‘rganiluvchi davrga 
berilgan bahoning evolyusiyasini ham o‘z ichiga oladi); 
3) Aniq davrning «mazmuni»ni tahlil qiladi, uning muammolarini bizga 
qanday ta’sir etishini, hozirgi vaziyatning sotsial va individual kamchiliklarini 
ko‘rsatadi. 
Madaniyatshunoslik talabalarga jahon madaniyati va uning tarkibiy qismi 
bo‘lgan O‘zbekiston madaniy hayotining rivojlanish tarixi, xususiyatlari, o‘zaro 
aloqadorligi muammolari va istiqbollari to‘g‘risida bilim, ko‘nikma va malakalarni 
berish bilan ularni milliy madaniyatga va turli millatlar madaniyatlariga, qadriyat-
lariga hurmat ruhida tarbiyalashda, madaniy va ma’naviy yodgorliklarga ijodiy 
munosabatda bo‘lishlarida ko‘maklashadi. Bu esa o‘z navbatida dunyo xalqlari 
o‘rtasida o‘zaro hamjihatlikni hamda turli yo‘nalishdagi umuminsoniy aloqalarni 
rivojlantirishda va mustahkamlashda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi.