Materiallari

 
 
7-Mavzu: Mustamlaka va mustabid tuzum sharoitida madaniyat.
Mavzu rejasi: 
1. XVI-XIX asrlarda Markaziy Osiyoning ijtimoiy va madaniy holati. 
2. Rus va jahon madaniyatining Markaziy Osiyo madaniyatiga ta’siri. 
3. Jadidchilik harakatining vujudga kelishi, uning madaniy-ma’rifiy 
mohiyati.
4. Sоvеtlаr dаvridа O‘zbеkistоndа mаdаniy hаyot.. 
Tayanch tushunchalar: 
Ma’naviy-ma’rifiy islohot, mustaqillik va ma’naviyat, ma’naviy va ma’rifat 
markazi, milliy g‘oya, milliy-madaniy markazlar, istiqlol mafkurasi, Ta’lim 
to‘g‘risidagi qonun, “Oltin meros”, komil inson. 
Birinchi savolda talabalarga O‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki 
kunlaridanoq ma’naviy-ma’rifiy islohotlarga e’tiborning kuchayishi, ma’naviyat, 
inson ichki dunyosiga, irodasiga kuch-quvvat beruvchi, milliy vijdonini uyg‘otuvchi 
va doimiy xarakatdagi konkret kuch ekanligi, 1994 yil 23 aprelda xukumat farmoni 
bilan Respublika Ma’naviyat va Ma’rifat jamoatchilik markazi tashkil etillanligi 
tushuntiriladi.
O‘zR Prezidentining 1996 yil 9 sentyabrdagi «Ma’naviyat va ma’rifat jamoatchilik 
markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish 
to‘g‘risida»gi farmoni, joylarda ma’naviy-ma’rifiy sohalarda amalga oshirilayotgan 
ishlar, jamiyat a’zolari oldida turgan vazifalar, quyidagilardan iboratligi 
tushuntiriladi: 
1.
Rahbarlar mas’uliyatini oshirish; 
2.
Yuksak ma’naviyatga ega bo‘lgan millatgina har jihatdan yuksalishga qodir 
ekanligini tushuntirib borish; 
3.
Ma’naviyat va ma’rifat jamiyatni poklantiruvchi kuch ekanligini e’tirof 
etish, fuqarolar ongini yangilaydigan ma’naviyatni shakllantirish; 
4.
Ma’naviyat va ma’rifatni har qanday hukmron mafkuralardan holiligini 
ta’minlash, ular mustaqil fikrlovchi erkin jamiyat a’zolarini shakllantirishda muhim 
omil ekanligini anglab yetish. 
Ikkinchi savollarda 1997 y. «Ta’lim to‘g‘risida» qonun va «Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturi»ning qabul qilinishi, shu yili 1 oktyabr «O‘qituvchilar va murabbiylar 
kuni» deb e’lon qilinishi, «Ma’naviyat» nashriyoti tashkil etilishi, «Ma’naviyat va 
ma’rifat» jamoatchilik markazi qoshida «Oltin meros» xalqaro xayriya jamg‘armasi 
tashkil etilishi, ularning zaruriyati va ahamiyati bayon etiladi. 

---

20 
Shuningdek, «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunning eng ilg‘or jihatlaridan biri – unda 
ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy quyidagi tamoyillari o‘rganiladi:
- ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi; 
- umumiy o‘rta, shuningdek o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining 
majburiyligi; 
- ta’limning o‘zluksizligi va izchilligi; 
- o‘rta-maxsus, kasb-hunar ta’limining yo‘nalishini: akademik litseyda yoki 
kasb-hunar kollejida o‘qishni tanlashning ixtiyoriyligi; 
- ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi; 
- davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi; 
- ta’lim dasturini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv; 
- bilimli bo‘lishni va iste’dodni rag‘batlantirish; 
- ta’lim tizimida davlat va jamoa boshqaruvini uyg‘unlashtirish. 
Masalaga bunday tarzda yondashuv ta’limning demokratik, huquqiy, 
insonparvar jamiyat talablariga to‘liq javob berishi, uning milliy va umuminsoniy 
qadriyatlarga sodiqligidan guvoh berishi, shu bilan birga, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta 
mahsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim, kadrlar 
malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash, maktabdan tashqari ta’lim turlariga 
asos solinganligi tushuntiriladi.
Uchinchi savolda talabalarga madaniy meros qadriyatlar, g‘oyalar, tajriba, bilimlar 
ularni o‘zlashtirish yo‘llari, ya’ni kishilarning ijodiy faoliyati usullari ekanligi, 
madaniy meros uni asrash va kelgusi avlodlarga qoldirish zaruriyati, ma’naviy 
qadriyatlar ularni qayta ko‘rib chiqish va baholash, o‘zaro bog‘liqlik usullari, 
munosabatlari, hayot me’yorlari, voqelikni estetik idrok qilish kabi sohalari bayon 
etiladi.
Madaniyatning – inson uchun mavjudlik belgisi, madaniy boylik – u yoki bu 
millatni boshqa etnik birikmalardan o‘ziga xosligini bildiruvchi, anglatuvchi muhim 
omil ekanligi, madaniy merosning shakllanishida butun dunyoga mashhur imom al-
Buxoriy, at-Termiziy, Naqshbandiy, Yassaviy, Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, 
Ulug‘bek A.Navoiy kabi ko‘plab buyuk mutafakkirlarning bilimi va salohiyati, 
Amir Temur va Boburlarning davlatchilik va siyosati qurilishi tajribalari; buyuk
me’morchilik yodgorliklari, tasviriy san’at, muzika, amaliy san’at asarlari, urf-
odatlari va an’analar, milliy sport turlarining o‘rni va boshqa jarayonlar yoritiladi.