3.Мoddiy resurslardan samarali foydalanishning zarurligi va ahamiyati
Мoddiy resurslardan samarali foydalanishning zarurligi va ahamiyati Mamlakat iqtisodiyotining intensiv taraqqiyot yo`liga o`tkazishning muhim shartlaridan biri - xomashyo, materiallar, yonilg`i va energiyadan samarali tarzda foydalanish va ularni tejashdir. Bunda avvalambor «samarali» so`ziga tushuncha berishga harakat qilamiz. «Samarali» deganda o`ylab, maqsadga muvofiq, asoslangan holda foydalanish tushuniladi. «Samaradorligini oshirish» deganda takomillashtirish, yaxshilash tashkil etish darajasini orttirishni tushunish mumkin. Moddiy resurslardan samarali foydalanish-bu tashkil etishning ma`lum darajasida moddiy resurslardan foydalanishning sifat tavsifidir. Moddiy resurslarni iste`mol qilish samaradorligini oshirish ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan bog`liq tarzda ulardan foydalanishni takomillashtirib borishning uzluksiz jarayonidir. Klassik iqtisodchilar fikriga ko`ra, ishlab chiqarish jarayonida foydalanilayotgan har qanday xom ashyo va materiallar ko`plab xususiyatlarga egadirlar. Shu sababli ularning ana shu xususiyatlariga ko`ra foydalanishgina samara beradi deb hisoblaymiz. Har bir material ma`lum bir sohada katta samara berishi bilan birga, ikkinchi bir sohada samarasiz bo`lishi mumkin. Iqtisoddagi muhim muammolardan biri ham ana shunda, ya`ni har bir resursning samarali bo`ladigan jarayonni topishdir. Aks holda amalga oshirilayotgan barcha tadbirlar samarasiz tugashi mumkin. Tashkilot va korxonalar faoliyatidagi eng muhim holat ham har bir materialning o`ziga xos xususiyatini topib olishdadir. Faqatgina ana shu xususiyat tashkilotga samara keltirishi mumkin. Faqat bu yerda shuni unutmaslik lozimki, kechagina samarali hisoblangan xususiyatlar bugungi kunga kelib fan yutuqlari natijasida samarasiz holatga kelishi mumkin. Moddiy resurslardan foydalanganlar ana shu qonuniyatga amal qilish lozim. Moddiy resurslarni tejash va ulardan samarali foydalanish tushunchalari turli xil ma`noni anglatadi. Har qanday tejash ham moddiy resurslardan samarali foydalanishni nazarda tutmaydi. Masalan, moddiy resurslardan tejamkorlik bilan foydalanib, mahsulotning iste`mol qiymatini pasaytirish moddiy resurslarni tejash bo`ladi, ammo bu bilan biz moddiy resurslardan samarali foydalanishni yo`lga qo`ya olmaymiz. Moddiy resurslardan samarali foydalanish birgina korxona yoki tashkilot miqyosida emas, balki butun xalq xo`jaligi miqyosida amalga oshishi lozim, ya`ni korxonada amalga oshirilgan ishlar mahsulotning iste`mol qiymatini oshirishi lozim. Amalga oshirilgan ishlar xalqning moddiy ehtiyojlarini to`laroq qondirishga olib kelsagina, biz moddiy resurslardan samarali foydalangan bo`lamiz va jamiyat miqyosida moddiy resurslarni tejagan bo`lamiz. Mamlakat miqyosida moddiy resurslardan samarali foydalanishning barcha tashkiliy-iqtisodiy tadbirlari ikki yo`nalishdan iboratdir: 1. Taqsimot va muomala bosqichlarda moddiy resurslardan samarali foydalanishni tashkil qilish. 2. Ishlab chiqarish jarayonida moddiy resurslardan foydalanishning darajasini orttirish. Birinchi yo`nalishda, ya`ni taqsimot va muomala bosqichida moddiy texnika ta`minoti va moddiy resurslarning taqsimotining tizimi yaratiladi va bu tizim ishlab chiqarish jarayonida moddiy resurslardan foydalanish asoslarini yaratadi. Sanoat korxonalarida moddiy resurslardan samarali foydalanish ulardagi ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirishni talab qiladi. Ishlab chiqarishni takomillashtirish natijasida moddiy resurslar tejalishi amalga oshadi. Korxonalarda ishlab chiqarish jarayonida moddiy resurslardan foydalanish darajasini oshirish uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirish lozim a) tashkiliy-iqtisodiy tadbirlarni amalga oshirish; b) moddiy resurslarni tejashning iqtisodiy vositalaridan foydalanish; v) korxonada boshqaruvni takomillashtirish; g) ishlab chiqarishni tashkiliy tuzilishini takomillashtirish; d) texnik-texnologik tadbirlarni amalga oshirish; e) ishlab chiqarishni yangi texnika bilan jixozlash va qayta jixozlash; j) ishlab chiqarishdagi barcha jarayonlarni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish ishlarini amalga oshirish; z) mehnatni ilmiy tashkil etishni va uning asosiy yo`nalishlari bo`yicha tadbirlarni amalga oshirish; i) ishlab chiqariladigan mahsulot tuzilishini takomillashtirish; k) korxonada chiqayotgan chiqindilardan va ikkilamchi resurslardan samarali foydalanishni tashkil qilish; l) mehnat resurslarini tanlash, o`qitish va malakasini oshirish; Moddiy resurslarni tejash va ulardan samaraliroq foydalanishning ahamiyati va ko`lami yildan-yilga ortib bormoqda. Bu ishlab chiqarish hajmining ortishi, mahsulotlarning raqobatbardoshligini orttirish maqsadida murakkablashib borishi va shu kabilar bilan asoslanadi. Moddiy resurslar qiymati ham yildan-yilga ortib bormoqda, moddiy resurslarni tayyorlash va qazib chiqarishdagi xarajatlar ham ortib bormoqda. Shu sababli ularni tayyorlash, qazib chiqarish hisobiga ko`paytirish o`rniga, ularni ishlab chiqarishda tejash orqali miqdorini orttirish samarali hisoblanadi. Sanoat korxonalarida moddiy resurslarni tejash, ularni yangisini olishga qaraganda 2-4 marta arzonroq tushadi. Shu sababli, ularni tejashda samarali foydalanishga katta e`tibor qaratish lozim.
