|
Kurs jumısınıń wazıypası: Studentlerdi kún sayın asıp baratırǵan informaciya tálim ortalıǵı sharayatında ǵárezsiz túrde iskerlik kórsete alıwǵa informaciya aǵımınan aqılǵa say paydalanıwǵa úyretiwden ibarat bolıp esaplanadı. Onıń ushın olarǵa úzliksiz túrde ózbetinshe islew múmkinshiligi hám sharayatın jaratıp beriw zárúr.
Kurs jumısınıń ámeliy áhmiyeti: “Matematikalıq mayatnikdiń terbelis dáwiri hám jiyiligin aniqlawdi úyreniw” temasın úyreniwde, zerigerli sabaqlar ornına sabaqlardı shólkemlestiriwge juwapkershilik penen jantasatuǵın, kásiplik bilgir, metodikalıq uqıpqa iye, juwapkerli, zamanagóy, interaktiv pedagogikalıq texnologiyanı jetik ózlestirip alǵan, innovaciyalar tiykarında tálimdi payda ete alatuǵın oqıtıwshılarǵa talap asıp barıp atır. Tálimde materiallıq baza, standart, oqıw jobalar, programma hám sabaqlıqlar qanshelli rawajlandırılmasın, kútilgen tiykarǵı nátiyjege erisiw, tereń hám puxta bilim beriw, joqarı sapadaǵı ózlestiriwge erisiw tikkeley teoriyalıq hám ámeliy shınıǵıwlardı alıp baratuǵın oqıtıwshınıń dóretiwshiligi, izleniwshiligi, ilmiy tájriybesine pedagogikalıq uqıbına baylanıslı bolıp qalaberedi.
2.1 Terbelisler haqqında ulıwma maǵlıwmatlar
Túrli mexanik háreketler arasında tákirarlanıp turatuǵın háreketler de ushraydı. Mısalı, materiallıq noqattıń sheńber boylap tegis háreketi tákirarlanıwshı háreket bolıp tabıladı: tegis sheńberip atırǵan materiallıq noqat hár bir jańa aylanıwında bir hil jaǵdaylardan ótedi, usınıń menen birge aldınǵı tártipte hám sonday tezlik menen ótedi. Áne sonday tákirarlanuvchanlik hossasiga saat mayatnigining shayqalıwı, kópirlerdiń, musika ásbaplarında tarlardıń titirewi, júrek urıwı hám dem alıw, parohodlarning suw tolqınlarında shayqalıwı, ózgeriwshen tok jáne onıń elektromagnit maydanı, atomda elektronlardıń háreketi, qattı dene kristall torı túyinlerindegi ionlardıń háreketi hám taǵı basqalar iye esaplanadı.
Teń waqıtlar ishinde tákirarlanıp turatuǵın háreketler udayı tákirarlanatuǵın háreket dep ataladı.
Háreketi úyrenilip atırǵan deneler toparı mehanikada deneler sisteması ioki ápiwayıǵana sistema dep júritiledi. Sistemada deneler arasındaǵı óz-ara tasir kúshlerin ishki kúshler dep ataladı. Sistema daǵı denelerge sol sistemadan tashkaridagi denelerdiń tasir kúshi sırtqı kúshler dep ataladı. Tebranma háreket ete alatuǵın sistema sonday bir jaǵdayǵa egaki, ol óz jaǵdayında bul jaǵdayda qaldırilganda qálegenshe uzaq waqıt dawamında bóle aladı. Bul teń salmaqlılıq jaǵday bolıp tabıladı. Sistema to'gri sızıq yamasa ayqulaq boylap háreketlenip óziniń teń salmaqlılıq jaǵdayınan geyde bir tárepke, geyde keri tárepke shıǵıwınan ibarat udayı tákirarlanatuǵın háreket tebranma háreket yamasa terbelisler dep ataladı.
Terbelip atirg’an sistemaǵa kórsetilayotgan tasirning háreketeriga qaray, terbelisler erkin (yamasa hususiy) hám májburiy terbelislerge bólinedi.
Bir ret dúmpish berilgennen yamasa teń salmaqlılıq jaǵdayınan shıǵarılǵannan s'ong ishki kúshler tasirida júzege keletuǵın terbelisler erkin terbelisler dep ataladı.
Buǵan mısal etip jipge asip qoyılǵan sharik (mayatnik) dıń shayqalıwın alıw múmkin. Terbelisler payda bolıwı ushın sharikti turtib jiberiw yamasa onı teń salmaqlılıq jaǵdayınan shetke shıǵarıp qoyıp jiberiw jetkilikli.
Udayı tákirarlanatuǵın túrde ózgeriwshen sırtqı kúshlerdiń tasiri astında bolatuǵın terbelisler májburiy terbelisler dep ataladı. Buǵan ishki yonuv dvigateli cilindridagi porshenning terbelisleri, tigiw mashinası ignasining hám mokisining terbelisleri, ústinen adamlar tártipli qádem tastap ótip atırǵan kópirdiń terbelisleri mısal bóle aladı.
Terbelisler fizikalıq tabiyati hám quramalılıq dárejesi tárepinen mehanik, elektromagnit, elektromehanik hám taǵı basqa terbelislerge bólinedi. Bul terbelislerdiń hámmesi ulıwma nizamlıqlar tiykarında júz beredi. Eń ápiwayı terbelis bul garmonik terbelis bolıp tabıladı. Garmonik terbelis sonday hádiyseki, ol jaǵdayda tebranuvchi shama (mısalı, mayatnikdin’ ogishi) waqıtqa baylanıslı túrde sinus yamasa kosinus nızamı buyicha ózgeredi. Bul túrdegi terbelis kuyidagi eki sebepke kóre júdá zárúrli bolıp tabıladı: birinshiden, tábiyaatda hám ehnikada ushraytuǵın terbelisler óz xarakteri menen garmonik terbelislerge jaqın ; ekinshiden, basqasha kórinistegi (waqıtqa qaray ózgeretuǵın ) udayı tákirarlanatuǵın terbelislerdi ústpe-úst túsken bir neshe garmonik terbelisler retinde oyda sawlelendiriw múmkin. Biz mehanik-garmonik terbelisler ústinde toqtalip ótemiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
