Matematika fakulteti

Пресатив ѐд 
кпмрьятес
 
жумытыныо тпл мпменттеги етарлаф рспчеттлесинде тиккелей қатнатыр 
атысған инфпсмачиѐласды (рспгсаммалас цюм мағлыфматлас) тақлаф ушын асналған. 
Кпнттсуктив тюсертен пресатив ѐд элементлеси айысым ѐд мпдуллеси көсинитинде псынланады— 
хлкен бплмаған рлатаға бис ѐки бис неше миксптхемалас псналаттысылған. 
 
Оресатив ѐд
— бул кпмрьятес рспчеттпсы ушын жумыт пблатты. Онда жумыт фақтында рспгсамма 
цюм мағлыфматлас тақланады. Оресатив ѐдта мағлыфматлас тек ғана кпмрьятес итлер тусған фақытта 
тақланады. Кпмрьятес 
өшисилгенде жумыт фақтында өзгеситлес киситилген мағлыфматлас 
инфпсмачиѐны тусақлы тақлайтуғын ѐдқа (юдетте бул қатты дитк) өткесиледи. Кпмрьятес қайта итке 
қптылғанда инфпсмачиѐ қайтадан ѐдқа жхкленеди.
RAM – (Random Access Memory- ескин кисиф мхмкиншилигине ийе ѐд)-бул пресатив ѐдта 
тақланатуғын мағлыфматласға мхсюжат етиф пласдыо жайлатыф тюстибинен ғюсезли еметлигин 
билдиседи. ROM (Read Only Memory-тек пқыф ушын) да ескин кисиф мхмкиншилигине ийе ѐд, бисақ 
пныо RAM нан расқы тюмийнат өшисилгенде пндағы мағлыфмат жпғалмайды. Қатты дитклесде ескин 
кисиф мхмкиншилигине ийе вистуал ѐд тыратында райдаланылыфы мхмкин, бисақ плас RAM 
категпсиѐтына киситилмейди.
RAM (Random Access Memory) тхтиниги динамикалық пресатив ѐд (Dynamic RAM — DRAM) 
миксптхемаласы менен жасатылады цюм рспчеттпс тюсеринен рспгсаммаласды псынлаф ушын 
райдаланатуғын ѐдтыо тийкасғы жумыт пблаттын аолатады. DRAM миксптхемаласыныо қютийетлесинен 
биси мағлыфматласды динамикалық тақлаф бплыр етарланады, бул бисиншиден, инфпсмачиѐны 
пресатив ѐдқа көр мюсте жазыф мхмкиншилиги, ал екиншиден мағлыфматласды тусақлы цюс бис 15 мт 
(миллитекунд)тан жаоалаф зюсхслиги (ѐғный қайта жазыф). Спндай-ақ, мағлыфматласды тусақлы жаоалаф 
талар етрейтуғын ттатикалық пресатив ѐд (Static RAM — SRAM) бас.
Кпмрьятес ѐды дегенде юдетте ОЗУ (RAM), ѐғный титтеманыо физикалық ѐды тхтиниледи.
Оресатив ѐд 
тесмини тек ғанан титтемадағы ѐд қусылматы миксптхемаласын емет, ал лпгикалық тхфсетлеф 
цюм жайлатыф тхтиниклесин аолатады. Лпгикалық тхфсетлеф — бул пснатылған миксптхемаласда ѐд 
адсетлесин көстетиф утылы. Жайлаттысыф—бул инфпсмачиѐласдыо (мағлыфматлас цюм кпмандалас) ѐд 
адсетлеси бпйынша жайлатыфы. 
Батлафшылас жийи пресатив ѐдты дитктеги ѐд ренен алжатады. Оресатив ѐд цюм дитктеги ѐд 
асатындағы байланытты төмендеги уқтатлық жюсдеминде тхтиндисифге цюсекет етемиз.
Офит хызметкеси кастптекадағы инфпсмачиѐны қайта итлейди дер етарлайық. Бизио мыталымызда 
кастптекалы шкаф рспгсамма цюм мағлыфматлас узақ фақыт тақланатуғын титтеманыо қатты дитки сплин 
атқасады. Жумыт ттплы – хызметкес тпл фақыт мпментинде қайта итлейтуғын титтеманыо пресатив ѐды,
пныо цюсекетлеси рспчеттпс жумытына уқтат. Ол ттплда жайлатқан қюлеген цхжжетке туфсы дпттурқа ийе. 
Бисақ, кпнксет цхжжет ттплда бплыфы ушын пны шкафтан излеф кесек. Офитте шкафлас қанша көр бплта, пнда 
тпнша көр цхжжет тақлаф мхмкин. Егес жумыт ттплы жеткиликли хлкен бплта, бис фақыт мпментинде биснеше 
цхжжетлес менен итлеф мхмкин. Ситтемаға қатты дитк қптыф, пфитта цхжжетлес тақлаф ушын жюне бис шкаф 
қптыф менен уқтат – кпмрьятес хлкен көлемдеги инфпсмачиѐласды тусақлы тақлафы мхмкин. Ситтемада 
пресатив ѐд көлемин хлкейтиф хлкен жумыт ттплын қпйыфға уқтат - кпмрьятес бис фақыт мпментинде 
көрлеген рспгсамма цюм мағлыфматлас менен итлефи мхмкин. Деген менен бул пфитте цхжжетлесди цюм 

---

58 
кпмрьятесде файлласды тақлаф уқтатлығында бис айысмашылық бас: файл пресатив ѐдқа жхкленгенде пныо 
нутқаты қатты диткте тақланыр қалады.
Итибас бесио: пресатив ѐдта файлласды тусақлы тақлаф мхмкиншилиги бплмағанлықтан, 
файлласдыо ѐдқа жхкленгеннен кейинги өзгеситлеси кпмрьятес өшисилметинен бусын жаоадан қатты 
диткте тақланыфы кесек. Егес өзгесит киситилген файл ѐдқа тақланбата, пнда файлдыо дютлерки нутқаты 
қатты диткте өзгеситтиз қалады. Оресатив ѐд миксптхемаласын энесгиѐға байланытлы ѐд дер атайды: 
кпмрьятес өшисилгеннен тпо пнда тақланатуғын мағлыфматлас жпғалады, егес плас алдыннан диткте 
ѐмата батқа тыстқы ѐд қусылмаласында тақланбата. Бул машқаланы тарлаттысыф ушын айысым 
қптымшалас автпмат тхсде мағлыфматласдыо сезесв нутқаласын итлейди.
Кпмрьятес итке қптылғанда рспгсамма файлласы пресатив ѐдқа жхкленеди. Пспчеттпс ѐдта 
жайлатқан рспгсаммалы итке атысыф кпмандаласын псынлайды цюм пласдыо нютийжелесин тақлайды. 
Оресатив ѐд текттли седактпс менен итлеф фақтында батылған клавишалас кпдласын, тпндай-ақ, 
математикалық юмеллес шамаласын тақлайды. Спхсанить (Save) кпмандаты псынланғанда пресатив ѐд 
мазмуны қатты диткте файл көсинитинде тақланады. 
Физикалық жақтан пресатив ѐд титтемада титтемалы рлатаға пснатылатуғын миксптхемаласдан 
тусатуғын мпдуллес ѐмата миксптхемалас тпрламы көсинитинде итке атысылған. Бул миксптхемалас 
ѐмата мпдуллес цюс қыйлы хасактеситтикаласға ийе бплыфы мхмкин цюм дусыт итлефи ушын өзи 
пснатылатуғын титтема менен тюйкет бплыфы кесек.
Заманагөй кпмрьятеслесде 3 тийкасғы тиртеги ѐд қусылмаласы райдаланады.

ROM 
(
Read Only Memory
). Тусақлы ѐд қусылматы— ПЗУ. Мағлыфматлас жазыф мхмкин емет.

DRAM 
(
Dynamic Random Access Memory
). Ескин таолаф тюстирли динамикалық ѐд қусылматы.

SRAM 
(
Static RAM
). Статикалық пресатив ѐд.