Matematik tasavvurlarni shakllantirish nazariyasi va texnologiyalari

2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak atrofni o‘rganish. 
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan o‘tkazilgan tajribalardan shuni ko‘rish mumkin-ki 
bolalar tevarak atrofii orientirovka qilishga o‘rganayotganlaridayoq oddiy terminlardan murakkabroqda, 
tevarak atrof terminlariga o‘ta boshlaydilar. Ularning nutqdaridagi «shu erda», «u erda», «mana» kabi 
so‘zlari (biror predmetni ko‘rsatib, aytib) «yonida», «yaqinda», «yonma-yon» kabi yangi terminlar 
bilan, almashinishi buning yaqqol guvohi bo‘la oladi.
Ularning bu terminlardan foydalana boshlashi, predmetlar oraliьini aniqlay bilishi boshlanьich 
bilimlarning rivojlanishidir.
Bolaning yanada o‘rganishi natijasida sekin-asta bu terminlar yana ham boyib boradi va u 
«oldinda», «oldin», «orasida», «orqada» va h.k. larni tushuna boshlaydi. Bolaning bulardan 
foydalanishining hammasi «yonida», «yaqinida», «yonma-yon» kabi tushunchalarni yaxshi 
egallanishining natijasidir.
Predmetlarning «birin-ketin», «ketma — ket» ko‘shilishi bolalarda bir gruppa predmetlarning 
joylashuvini aniqlashga yordam beradi.
Masalan hamma o‘yinchoqlar ketma — ket turibdi, lekin quyon oldinda, matryoshkalar o‘rtada, 
qo‘ьirchoq esa oxirgi orqasida turibdi.
Bola orientirovka qilishga o‘rganayotganida «yonma-yon» so‘zining ma’nosiga keyinroq 
tushunadi, yoki «o‘rtada», «orasida» kabilarni o‘rganib bo‘lgach, keyinroq «atrofida», «chetida», yoki 
«yonidan», yana keyinroq borib bola bu so‘zlarni atroflicha tushuna boshlaydi va chap tarafdami? YOki 
o‘ng tarafdami? farqlay boshlaydi. Lekin bolalarga tevarak atrofni orientirovka qilishga o‘rgatish ishini 
turli yo‘llar va yo‘llanmalar bilan tushintirish kerakligini unutmaslik kerak.
Pedagogik masala № 1. 
 
Katta tarbiyachi bitta gruppada faqat 2 ta tarbiyachi o‘tkazgan matematika mashьulotini kuzatdi. 
Mana bu yozuvlarni analiz qiling: «Zahpo Voxidovnada» mashьulot uchun hamma narsa oldindan 
tayyorlangan. Bolalar mashьulotga kirishdilar. Tarbiyachi bolalarga hulqlari haqida eslatishni yodidan 
chiqarmadi. Mashьulot davomida bolalar aktiv qatnashdilar, o‘rtoqlariga yordam berdilar, aniq 

---

bo‘lmagan narsalarni to‘ьriladilar. Sanash ko‘nikmasi mustahkam, ko‘z bilan chamalashlari rivojlangan, 
lekin fizkult daqiqa jarayonida bolalar engashganlarida yo‘nalishni adashtiradilar. Naima Hoshimovna 
bolalarni mashьulotga 10 minut kechga qolib taklif qildi, yahni navbatchilar stolga tarqatma 
materiallarni tarqatib chiqishga ulgurmadilar. Mashьulot jarayonida bolalarning diqqatlari bo‘lindi, 
o‘tirgan joylarida shovqin qildilar. Harakat vaqtida orietirovka qilishda xatolar ko‘p bo‘ldi, bolalar o‘ng 
va chap yo‘nalishda ko‘p adashdilar. Tarbiyachi bolalarni shoshiltirdi., mashьulotta yakun yasamadi, 
lekin bolalarning xulqiga ob’ektiv baho berdi. 
Savollar:
1. Siz har bir tarbiyachining ishini qanday baholaysiz?
2. Mashьulotda bolalarning turli xulqlarini nima bilan tushuntirasiz? 
3. Berilgan gruppada qaysi vazifa bo‘yicha ishni kuchaytirish kerak?
4. Mashьulot qaysi yosh gruppasida o‘tkazilgan?